تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 80

دولت های اسلامی تا عصر صفوی و عثمانی نیز،ولایت عهدی با تغییرات اندکی در تشریفات ظاهری برقرار ماند.

4-تشریفات و نشانه های ویژه خلافت و سلطنت در تشکیلات اسلامی

-خطبه

خطبه،یکی از مهم ترین امور خلافت بوده است که امرا و حکومت های وابسته نیز با ذکر نام خلفا و سلاطین در خطبه،وابستگی خود را اعلام می کردند. (1)مهم ترین نشانه در اقتدار خلافت،ذکر نام خلیفه و بیان مصالح سیاسی و شعائر او و دعا به خلیفه و نیز اقرار به خلافت و قدرت سیاسی او در خطبه اعیاد و نماز جمعه بود.ذکر نام خلیفه در سایر ولایات اسلامی،به منزله استمرار قدرت خلیفه و گستره نفوذ او تلقی می شد.نخستین بار عبدالله بن عباس و الی بصره،در خطبه جمعه گفت:«خدایا!حضرت علی علیه السلام را یاری کن.»از آن پس این رسم معمول شد. (2)ذکر نام خلیفه و سلطان و دعا برای آنها در خطبه های نماز جمعه،همواره شکل سنتی و ثابت داشته است.ذکر نام خلیفه و سلام بر او در مکاتبات اداری نیز ملحق به تشریفات اداری است که نمونه هایی از این مکاتبات را قلقشندی بیان کرده است. (3)

مسئول قرائت خطبه،یکی از رجال مشهور شهر بود و«خطیب»نام داشت.البته این اصطلاح به مفهوم خاص،به معنای دعا و ثنای روزهای جمعه در مساجد و اماکن مقدس است.در خطبه ها علاوه بر حمد و سپاس خدا و مدح پیامبر صلی الله علیه و آله و اولیای دین،خلیفه و سلطان وقت و گاه هر دو مدح می شدند.در

1- (1) .ابن خلدون،ص456؛قلقشندی،ج2،ص132؛ج4،ص271؛ج3،ص377،371؛ج4،ص24.
2- (2) .مقدمه ابن خلدون،ص 477.
3- (3) .قلقشندی،مآثر،ص167،301،303،304.