تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 12

به فرموده مرحوم علّامه طباطبایی،کلمه عقل در لغت به معنای بستن و گره زدن است و به همین مناسبت ادراکاتی هم که انسان دارد و آنها را در دل پذیرفته و پیمان قلبی با آنها بسته عقل نامیده اند و نیز مدرکات آدمی را و آن قوه ای را که در خود سراغ دارد و به وسیله آن،خیر و شرّ و حق و باطل را تشخیص می دهد عقل نامیده اند و در مقابل این عقل،جنون و سفاهت و حماقت و جهل،قرار دارد. (1)

اصطلاح شناسی عقل

عقل به نیرویی که آماده پذیرش علم است گفته می شود و نیز به علم و دانشی که با آن،نیروی باطنی انسان،سود می برد،عقل گفته می شود.از این رو امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرموده است:

رأیت العقلَ عقلین فمطبوعٌ و مسموعٌ

ولا ینفَعُ مسموعٌ اذا لم یک مطبوعٌ

کما لاینفع الشمسُ وَ ضوء العین ممنوعٌ

عقل دو گونه است:عقل طبیعی و فطری و عقل اکتسابی از مسموعات.هرگاه عقل فطری در انسان نباشد عقل اکتسابی و شنیده ها سود نمی دهد.چنانکه نورخورشید به چشمی که نور ندارد بهره نمی دهد. (2)در اصطلاح فلاسفه،عقل:

-جوهر بسیطی است که حقایق اشیاء را درک می کند.

-قوه ای است که فعل خود را بدون ابزار جسمانی انجام می دهد.

-ادراک ذهنی اشیاء و گاهی بر شیئی واقع می شود که به واسطه آن،ادراک برای انسان حاصل می گردد.