تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 125

اخباریین و حجیت عقل

اخباریین معتقدند که دین خداوند هیچ گاه از راه عقل به دست نمی آید؛زیرا که احکام الهی تنها از طریق سماع از اهل عصمت ثابت می شود و عقل،حق دخالت در محدوده احکام شرع را ندارد.چون مقتضای توقیفیت احکام الهی آن است که حتماً در مورد حکم شرعی بیانی از ناحیه شارع رسیده باشد و الا آن حکم،شرعی نخواهد بود.

علاوه بر توقیفیت احکام الهی،یکی دیگر از ادله اخباریین بر عدم حجیت عقل این که از ضرورت مذهب ما این است که برای هر حکمی که بشر به آن نیاز پیدا می کند تا روز قیامت از جانب حق تعالی دلیل قطعی بر آن اقامه شده است و دلیل عقلی جز افاده ظن بر حکم شرعی نمی نماید.ازاین رو تمسک به آن،منافی ضرورت مذهب است. (1)

نقد دلیل اخباریین در باب عدم حجیت عقل

در مقام پاسخ باید بدانیم که اولاً اصولیین هرگز عقل را حاکم نمی دانند ونمی گویند که عقل حق جعل حکم شرعی را دارد.بلکه عقل را کاشف و مُدرک حکم شرعی می دانند و می گویند ممکن است در مواردی حکم شرعی را از طریق عقل،درک و کشف کرد.ثانیاً توجه به این نکته لازم است که منظور از دلیل عقل نزد اصولیین که در قبال کتاب و سنت قرار گرفته است،آن حکم عقلی است که از آن،قطع به حکم شرع پیدا شود و به عبارت دیگر هر قضیه عقلیه که از آن علم قطعی به حکم شرعی پیدا شود حجت است و در طریق استنباط واقع می شود.چون در این صورت،حجیت آن ذاتی خواهد بود.اما مقدمات عقلیه ای که افاده قطع نمی کنند هرگز حجیت و دلیلیت ندارند. (2)