تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 14

است.ازاین رو در قرآن مجید از کفّار،برهان می خواهد و نه دلیل و می فرماید: (قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ ) . (1)و (2)

برهان به معنای دلیل روشن و حجّه نیز به معنای دلیل است.تفاوت میان برهان و حجّه را باید از ماده اصلی آن دو پیدا کرد.«حَجّ»در اصل به معنای قصد و برهان در اصل به معنی روشنی و بیان است.

راغب می گوید:گفته اند برهان مصدر بَرَهَ یبرَهُ به معنای«سفید و روشن شد»و در مجمع البیان آمد«برهن قوله»،یعنی سخن خود را بیان کرد.بنابراین دلیل را به واسطه روشن بودن و برهان را به واسطه دلالت بر مقصود،حجّت گویند. (3)

اصطلاح شناسی برهان

به گفته فلاسفه،برهان مقدمات حجّت است برای محقق ساختن خبر و آن راهی است برای وقوف بر حق یعنی یقین. (4)برخی گفته اند:برهان حجّتی است که اعتقاد جازم مطابق با واقع و ثابت را افاده می کند. (5)و مرحوم مظفّر،روشن ترین ومختصرترین تعریف را برای برهان چنین آورده است:قیاسی که از یقینیات تألیف گشته و نتیجه اضطراری آن،یقین بالذّات است. (6)

درباره این موضوع،مرحوم علامّه طباطبایی رحمه الله در کتاب برهان چنین

1- (1) .نمل،آیه64.
2- (2) .جزایری،فروق اللغات،مقدمه،ص58،نقل از فروق اللغه ابوهلال عسکری.
3- (3) .سیدعلی اکبر قرشی،قاموس قرآن،ج1.
4- (4) .المعجم الشامل لمصطلحات الفلسفه،ص152.
5- (5) .محمود شهابی،رهبر خرد،ص335.
6- (6) .محمدرضا مظفر،المنطق،ص313.