تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 162

جدایی انداخته و قوانین وضعی و قراردادی را به کلی از مسئله خدا و دین تفکیک کرده اند. (1)

ارتباط علل وسطیه و ذات الهی

ممکن است این اشکال به ذهن خطور کند که مخلوقات و مرزوقات،به خالق،رازق،شافی،کافی،کفیل و دیگر اسمای حسنی و اسمای فعلیه خداوند متعال وابسته اند و این سلسله اسماء به عنوان علل وسطیه در تدبیر جهان و خلقت آن دخیل اند.پس شناخت اشیاء جهان متوقف بر معرفت ذات باری نبوده و بلکه در گرو توجه و لحاظ اسباب و علل وسطیه است.

پاسخ این است که علل وسطیه که در لسان آیات و روایات از آنها با عناوین گوناگون یاد می شود،گرچه قابل نفی نیستند لیکن همه آنها در ذات،صفت و فعل خود حدوثاً و بقائاًً به ذات اقدس اله متکی بوده و مظاهر او هستند و حضور آنها مانع از ظهور (فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ ) 2 نمی باشد.

سلسله علل در واقع پلکانی هستند که انسان سالک را به سرسلسله هستی رهنمون می سازند و چون انسان به نقطه آغازین رسید،سرسلسله را در تمام حلقه های سلسله حاضر یافته و او را به هر حلقه از حلقات سلسله نزدیک تر از طرفین آن حلقه می یابد؛به این معنا که تمامی مراتب را مظاهر او می بیند.صدرالمتألهین(قدس سره)درک این حقیقت را به برکت قرآن و سنت و از طریق سلوک در طریق اهل معرفت دریافت داشته است.

در آیات و روایات علی رغم آنچه که در باب مدبرات،نازعات،ناشطات و فرشتگانی که که حافظ آدمیان بوده و کاتب اعمال آنها هستند آمده است،