تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 170

نکته قابل توجه این است که اصل قانون علیت به هیچ وجه قابل اثبات حصولی و برهان مفهومی نیست.چه این که با هیچ دلیلی قابل نفی نخواهد بود.چون هرگونه استدلال بعد از پذیرش رابطه علّی و معلولی بین مقدمات و نتیجه است.بنابراین اگر کسی خواست درباره مطلبی شخصاً فکر کند یا با دیگری بحث نماید،حتماً بعد از قبول اصل علیت می باشد. (1)چه این که اصل واقعیت نیز این چنین است که نه قابل اثبات است و نه درخور نفی.بلکه اوّلی بالذات خواهد بود.مرحوم صدر المتألهین در این باب چنین می فرماید:«و اذا ثبت مسئله العله و المعلول صحّ البحث و ان ارتفعت ارتفع مجال البحث». (2)

ملاک احتیاج به علت

بر اساس اصالت وجود،دیدگاه مرحوم صدرالمتألهین که عالی ترین دیدگاه در این باب است عبارت است از این که رابطه علیت را باید در میان وجود علت و وجود معلول جستجو کرد نه در ماهیت آنها.معلولیت و وابستگی معلول،ذاتی وجود آن است و وجود وابسته هیچ گاه مستقل و بی نیاز از علت نخواهد شد.به عبارت دیگر،وجود معلول عین تعلّق و وابستگی به علت هستی بخش است. (3)

علیت از منظر اندیشمندان اسلامی

در این بخش تعریف برخی از اندیشمندان مسلمان درباره علت و معلول ذکر می گردد:

1- (1) .شرح عبدالله جوادی آملی،آوای توحید،نامه امام خمینی رحمه الله به گورباچف،ص55.
2- (2) .صدرالمتألهین شیرازی،الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه،ج3،ص163.
3- (3) .ر.ک:آموزش فلسفه،ج2،درس 32.