تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 173

دیگری بر آن متوقف باشد،علت می گویند.پس از لحاظ فلسفی،کاغذ و قلم و مرکب و همه اینها اجزای علت نوشتن هستند و یک اصطلاح خاصی داریم که به معنای فاعل است،یعنی آن موجودی که موجود دیگری را پدید می آورد؛ولو متوقف بر چیزهای دیگر هم باشد.اما علیت مصدر جعلی است از علت،یعنی علت بودن.اصل علیت یعنی اصل مؤثر بودن چیزی در پیدایش شیئی دیگر به معنای عام آن و یا فاعل داشتن یک پدیده به معنای خاص آن. (1)

نگاه آیات و روایات به موضوع علیت

سوال:آیا آیات و روایات مؤید اصل علیت اند و در صورت تأیید،رابطه اصل علیت با توحید افعالی چیست؟

پاسخ:علت به معنای این که یک پدیده فاعل داشته باشد،نه تنها مورد پذیرش آیات و روایات است،بلکه اساساً توحید افعالی و براهین وجود خدا مبتنی بر همین معنا و اصل علیت است.وقتی می گوییم خدا فاعل حقیقی همه افعال و ایجادکننده همه پدیده هاست،بدین معناست که خدا را به عنوان فاعل معرفی می کنیم؛یعنی همان که در اصطلاح خاص فلسفی به آن علت گفته می شود.

مرحوم علامه طباطبایی چنین می فرماید:

خداوند سبحان با این آیه (وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاّ بِما شاءَ) 2 این معنا را بیان می کند که تدبیر عالم خاص اوست.برای این که تنها اوست که به روابط بین موجودات آگاه است.چون او موجودات و روابط آنها را آفریده و اما بقیه اسباب و علل و مخصوصاً علل و اسبابی که از صاحبان عقل اند،هرچند که دخل و تصرف و علمی دارند،لکن هرچه دارند و آن را