تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 208

خطبه مبارکه در مقام بیان این است که هرگونه کیفیت و صفت امکانی که از گونه ای«تحدید»حکایت می کند از ساحت کبریای حق سبحانه منفی است و در عین حال همه کمالات وجودی در وی موجود است.البته لازم این مطلب چنانکه در خطبه مشروحاً بیان شده است،این خواهد بود که از هر صفت،حقیقت و اصلش در مورد حق سبحانه اثبات شده و قیود و حدود و خصوصیات موارد امکانی از وی سلب شود.حق سبحانه می داند؛نه با ابزار علم،می بیند نه با چشم؛می شنود نه با گوش؛می خواهد نه با خواست فکری؛محیط است نه با احاطه جسمانی؛در همه چیز است،نه به طور آمیزش و از هر چیز جداست نه با مسافت و فاصله؛زیرا همه این کمالات،مقارن محدودیت هایی است و او در ذات خود محدودیت ندارد.

در آخر خطبه شریفه اشاره شده به این که صفات ذات و فعل هر دو قسم،نسبت به آفرینش اشیاء،یک نحو تقدم دارند و این از عمیق ترین مسائل فلسفه الهی است. (1)

برهان صدیقّین

حکمای الهی بهترین و استوارترین دلیل برای شناخت خداوند متعال را طریقه صدیقین نامیده اند.اصطلاح برهان صدیقین را نخستین بار،شیخ الرئیس ابوعلی سینا رحمه الله با استفاده از آیات قرآن کریم در تسمیه برهانی به کار برد که براساس امکان ماهوی برای اثبات وجود خداوند سازمان داده بود و سرّ این نام گذاری توسط او این است که در این برهان هیچ یک از افعال و مخلوقات خداوند نظیر حرکت و حدوث،واسطه در اثبات نیست.بلکه بعد از نفی سفسطه و قبول این که واقعیتی هست از نظر به وجود بدون آن که نیاز به واسطه ای دیگر