تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 243

برخوردارند.بنابراین زمانی بوده است که ما نبوده ایم.

مقدمه دوم:«و قدعلمت انّک لم تُکَوِّن نفسک»

این که شیء به وجود آورنده خودش باشد،از جمله محالات عقلی است.چون دور لازم می آید و دور مستلزم اجتماع نقیضین و محال است.چرا که شیء در مقام ایجاد،علت است و علت باید مقدّم بر معلول و برخوردار از وجود باشد.پس علت هم از وجود برخوردار است و هم مقدم بر معلول است.(البته در اینجا تقدم زمانی منظور نیست)

از سوی دیگر،همان شیء در مقام اخذ وجود،معلول است و معلول باید مؤخّر از علت باشد و جمع بین تقدّم و تأخّر وجودی در شیء واحد محال است.علاوه بر این که علت چون مُفیض وجود است واجد است و معلول چون مستفیض وجود است،فاقد است و جمع بین واجد و فاقد(وجدان و فقدان)در شیء واحد محال است.

شرافت وجودی علت نسبت به معلول

مقدمه سوم:«و لاکَوّنَک من هو مِثلُک»

طبق مبانی عقلی و فلسفی،علتی که می خواهد شیئی را به وجود بیاورد و به آن وجود افاضه کند باید از حیث وجود،اشدّ و اشرف از آن شیء باشد.«اما انَه اقوی وجوداً و اشَدَّ فَلانَّ الفعل و هو معلوله رابطٌ بالنسبه الیه قائم الهویه به و هو المستقل الذی یقوّمه و یحیط به و لانعنی باَشدّیه الوجود الّا ذلک و قد عدَّ صدر المتألهین رحمه الله المسئله بدیهیه اذ قال:البداهه حاکمه باَنّ العلّه المؤثره هی اقوی لذاتها من معلولها فیما یقع به العلّیه». (1)