تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 45

رابطه با واقعیات که عقل نظری باشد.به هر حال،آنچه،عقل را از سایر قوای ما مشخص می کند،این امتیاز است که عقل دارای درک کلی است. (1)

عقل نظری و عملی از دیدگاه ابن سینا

اما مرحوم ابن سینا به گونه ای دیگر عقل عملی را تعریف می کند.ایشان در تعریف عقل نظری،آن را قوه ای که مدرک حقایق کلی است برشمرده است و لکن در تعریف عقل عملی،این قوه را صرفاً مدرک نمی داند.بلکه گاهی آن را مایه برانگیختن شوق در نفس می داند و در جایی دیگر آورده است که نیرویی که نفس را به سوی بدن جهت می دهد و گاهی آن را مدبّر بدن معرفی می نماید.

اما از مجموع فرمایشات جناب ابن سینا به دست می آید که وی صرفاً عقل عملی را به عنوان مدبر بدن و ناظر به سوی عمل یا موجد شوق در نفس معرفی نمی کند.بلکه گونه ای استنباط را نیز در این قوه ملحوظ می دارد.به گونه ای که با استمداد از عقل نظری،آراء کلی را تبدیل به آراء جزئی می نماید تا در راستای فعل قرار گیرد.زیرا افعال از آراء کلی ناشی نمی شوند؛بلکه کلیت آراء کبروی بر عهده عقل نظری و جزئیت آراء صغروی برای رسیدن به نتیجه اختیاری،بر عهده عقل عملی است.

ابن سینا:«عقل نظری نیرویی است برای نفس که پذیرنده ماهیات امور کلی به اعتبار کلیت آنهاست و عقل عملی نیرویی است نفسانی که در آنچه از جزئیات به منظور هدفی معلوم یا مظنون برمی گزیند و مایه برانگیختن نیروی شوق در نفس می گردد. (2)»