تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 97

به فرموده امام علی علیه السلام:«مَن غَلَبَ شَهوَته ظهرعَقلُه» (1)کسی که بر شهوتش غالب شود،عقلش آشکار می گردد.برای کسی که در دام شهوات اسیر است،تمنّیات دنیا و زخارف آن ارزشمند است.دم به دم مال و ثروت و مقام و منصب خود را به رخ دیگران می کشد و به داشتن آنها افتخار می نماید و لکن برای انسان عاقل و همنشین اندیشه و عقلانیت و طائر آسمان فضائل،امور دنیوی همچون سراب است.قال امیرالمومنین علی علیه السلام:«مَن کَمُلَ عَقلُه استهان بِالشَهَواتِ» (2)هرکه عقلش کامل شود شهوت ها را سبک می شمارد.

به فرموده امام علی علیه السلام:«العقل و الشهوه ضِدّان و مُوید العقل العلم وَ مُزَین الشّهوه الهَوی وَ النَّفسُ مُتنازِعهٌ بَینَهَما فَایهما قَهَرکانَت فی جانِبِه» (3)عقل و شهوت ضدّ یکدیگرند و تأییدکننده عقل،علم است و تزیین کننده شهوت،هوای نفس است و نفس در میان این دو مورد تنازع است.هر یک پیروز شود نفس در طرف او قرار می گیرد.

شاید بتوان تعابیر قرآنی و روایی در باب ساحت های مختلف نفس را با این فرمایش حضرت،این گونه بیان نمود که نفس امّاره که به سوی بدی ها سوق می دهد و مشتاق تمنیات دنیوی است،نفسِ مجذوب شهوت است و نفس مطمئنّه که راجع به سوی پروردگار است (ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً ) 4 ،نفسِ مجذوب عقل است.

نقش تقوا

به فرموده مرحوم شهید مطهری:

1- (1) .همان،ص65.
2- (2) .همان،ص52.
3- (3) .همان،ص53.