درسنامه حقوق بشر از دیدگاه اسلام صفحه 165

بدون شک،پذیرش حقایق عینی و نفس الامری و امکان دست یابی به حقیقت و عدم پذیرش آن،دو رویکرد متقابلی است که در همه زمینه ها و به ویژه حقوق بشر آثار و پیامدهای متفاوتی به دنبال دارد.مسئله«قراردادی بودن حقوق بشر یا ریشه در حقایق عینی و نفس الامری داشتن آن»از مهم ترین مسائل حقوق بشر است.

اصل عدالت و آثار آن

اشاره

«عدالت»در لغت به معنای مساوات است؛ (1)چنان که شیخ طوسی رحمه الله نیز معتقد است:«العداله فی اللّغه ان یکون الانسان متعادل الاحوال متساویاً». (2)از نظر فلاسفه حقوق،مهم ترین تعریف عدالت این است:«العداله اعطاء کل ذی حقٍ حقه»؛ (3)عدالت دادن حق به صاحب حق است.تعبیر:«العدل وضع کل شیءٍ فی موضعه» (4)نیز به این تعریف نزدیک است؛با این تفاوت که در تعریف اول،معیار عدالت که همان«حق»باشد،با صراحت آمده است،اما تعریف دوم از این جهت ابهام دارد.

علامه طباطبایی رحمه الله این دو را با هم جمع کرده است:«هی اعطاءُ کل ذی حق من القوی حقه وضعه فی موضعه الّذی ینبغی له»؛ (5)عدالت این است که هر نیرویی به حق مسلم خود برسد و در جایی که شایسته است قرار گیرد».

از امام علی علیه السلام پرسیدند عدل یا بخشش کدام یک برتر است؟فرمود:«العدل یضع الامور مواضعها و الجود یخرجها من جهتها العدل سائس عام و الجود عارض خاص فالعدل اشرفهما وافضلهما»؛ (6)عدالت هرچیزی را در جای خودش می نهد؛در حالی که بخشش

1- (1) .راغب اصفهانی،معجم مفردات الفاظ القرآن،ص336،ابن منظور:لسان العرب،ج11،ص432.
2- (2) .محمد بن حسن طوسی،المبسوط،ج7،ص217.
3- (3) .دفتر همکاری حوزه و دانشگاه،درآمدی بر حقوق اسلامی،ص201.
4- (4) .همان.
5- (5) .المیزان فی تفسیر القرآن،ج1،ص217.
6- (6) .نهج البلاغه،حکمت 437.