درسنامه حقوق بشر از دیدگاه اسلام صفحه 297

مراحل تشکیل عقاید،ابراز عقاید،اشاعه و انتقال عقاید،تعیین مفاد بیان،تعیین مخاطب بیان،انتخاب وسیله بیان،دریافت بیان و جست وجوی اطلاعات را در بر می گیرد یا دارای قلمروی محدودی است؟

رابطه اندیشه با عقیده

منظور از طرح این عنوان،تبیین تمایز اندیشه از عقیده است.شهید مطهری از متفکرانی است که با حساسیت جدی به خلط اندیشه با عقیده،همواره بر جدایی آن دو اصرار ورزیده است. (1)

اندیشه،تجلی حالت پویایی و فعالیت ذهن است که از آن به«تفکر»تعبیر می شود.حکیمان فکر را نوعی حرکت دانسته اند. (2)کسی که بر مبنای تفکر،رأی و نظری را بر می گزیند،اعتقادش کاملا جنبه خردمندانه پیدا می کند و عقیده اش برخاسته از فکر است.اما عقیده می تواند در اثر عوامل دیگری مانند پیروی از شخصیت ها،محیط اجتماعی و القائات خانوادگی شکل بگیرد.از این رو،جداکردن عقیده و فکر،موضوعی کاملا معقول و منطقی و قابل درک است.از نگاه منطقی نسبت میان آن دو را می توان عموم و خصوص من وجه دانست.برخی از عقاید،بیگانه از تفکرند و هیچ عنصر عقلانی در پدیداری آن نقش ندارد.برخی تفکرات نیز چون به نتیجه روشنی نمی رسند،عقیده و رأیی به دنبال ندارند و برخی عقاید مبتنی بر تفکر بوده و خاستگاه فکری دارند. (3)

1- (1) .مرتضی مطهری،آشنایی با قرآن،ج3،ص224؛همو:سیری در سیره نبوی،ص254؛همو:پیرامون انقلاب اسلامی،ص114،97،8.
2- (2) .ملا هادی سبزواری،شرح منظومه،ج1،ص84.«الفکر حرکه إلی المبادی و من المبادی إلی المراد».
3- (3) .آزادی،عقل و ایمان،ص204و205.