درسنامه حقوق بشر از دیدگاه اسلام صفحه 65

حق و مفاهیم مشابه

اشاره

رابطه حق با مفاهیم مشابه،یکی از مباحث مفصل فقهی و حقوقی است.هرچند بررسی تفصیلی آن در این فرصت امکان پذیر نیست،اما نگاه اجمالی به آن ضروری به نظر می رسد.

1-حق و ملک

فارغ از بحث های مفصلی که در این زمینه شده،مهم ترین تفاوت های حق و ملک عبارتند از:

الف)حق امری اضافی است و میان«من له الحق»و«من علیه الحق»نسبتی برقرار است؛برخلاف ملک که در آن نسبتی میان مالک و من علیه الملک نیست.

ب)کاربرد حق همیشه موردی است؛اما کاربرد ملک مطلق است.مالک می تواند هرگونه استفاده حقیقی مانند خوردن،آشامیدن و...و استفاده اعتباری مانند فروختن،هبه نمودن،واگذار کردن و...از ملک خود داشته باشد.برخلاف حق،که فقط در مورد خاص به کار می رود؛مانند حق آزادی،حق خیار،حق شفعه،حق سکونت و نظایر آن.

2-حق و حکم

حکم به دو معناست:

الف)حکم در مفهوم نفسی،به معنای فرمان دادن،جعل و انشا کردن(اطلاق مصدری)و مجعول و منشأ(اطلاق اسم مصدری)،به کار می رود.

ب)حکم در مفهوم اضافی،به معنای قضاوت و داوری است.

در معنای نخست،حکم اعم از حقوق است؛زیرا بخشی از احکام وضعی و تکلیفی که ناظر به روابط اجتماعی انسان ها نیست،قهرا از دایره حقوق خارج