درسنامه حقوق بشر از دیدگاه اسلام صفحه 66

می شوند.در معنای دوم،حکم،بخشی از حقوق را تشکیل می دهد. (1)بعضی دیگر،در تبیین رابطه حق و کم گفته اند:مفاد الزامات قانون را حکم گویند و بیرون از آن را حق نامیده اند.امروزه حکم به این معنا را«قوانین آمره»می نامند.در هر موردی که مصداق مشتبه بین حق و حکم دیدید،آن را حق تلقی کنید؛زیرا آزادی اراده[حاکمیت اراده]اصل است و وجود الزام قانونی،محتاج به اقامه دلیل قطعی است. (2)

3-حق و تکلیف

تکلیف عبارت است از امری که شخص،ملزم به انجام آن است و تخلف از آن موجب کیفر متناسب است.تکلیف به دو نوع مثبت و منفی تقسیم می شود.تکلیف مثبت،عملی است که باید انجام شود؛مانند دادن نفقه و تسلیم کالا در معامله.تکلیف منفی،عملی است که باید ترک شود؛مانند افراط و تفریط نکردن در امانت.در مباحث حقوقی مراد از تکلیف،حکم و فرمانی است که از سوی مقام صلاحیتدار صادر می شود. (3)

در مفهوم حق،اختیار بهره برداری و استیفا نهفته است.در غالب موارد،اِعمال حق،اختیاری است و صاحب حق توان انتخاب دارد؛در حالی که تکلیف همیشه الزامی است؛هرچند که در مقام عمل،انسان قادر به ترک تکلیف می باشد. (4)با وجود این،در برخی موارد استیفای حق اختیاری نیست؛مثلا هیچ کس نمی تواند از استیفای حق حیات خود صرف نظر نموده و خودکشی کند.این حق حتی در

1- (1) .محمدتقی مصباح یزدی،مشکات(حقوق و سیاست در قرآن،ج1)،ص32-34.
2- (2) .محمدجعفر جعفری لنگرودی،مبسوط در ترمینولوژی حقوق،ج3،ص1739 و 1717.
3- (3) .جمعی از نویسندگان،فلسفه حقوق،ص25.
4- (4) .عبدالله جوادی آملی،فلسفه حقوق بشر،ص75و76.