درسنامه حقوق بشر از دیدگاه اسلام صفحه 72

1-حق به معنای سلطه

حق،سلطه ای است که برای انسان،به خودی خود بر دیگری،اگرچه به طور اعتباری،قرار داده شده است. (1)یا حق نوعی سلطه فعلیه بر شیء یا شخص است که تصور آن،قائم بر فرض وجود دو طرف است؛یکی صاحب حق که از آن منتفع می شود و دیگری کسی که حق بر ذمه اوست. (2)

تعریف حق به«سلطه»یا«سلطنت»را نمی توان پذیرفت؛چرا که سلطه از آثار حق است. (3)افزون بر این،در مواردی سلطه وجود دارد،بدون این که شخص صاحب سلطنت حق داشته باشد.مثلا شخص بر نفس خود سلطنت دارد و می تواند بر اساس قانون تصرفاتی در آن انجام دهد،اما نسبت به خود صاحب حق تلقی نمی شود. (4)به عبارت دیگر،در حق نوعی دوگانگی،در صاحب حق و موضوع حق ضروری است که این دوگانگی،در سلطه بر نفس وجود ندارد.گذشته از این اشکال،این تعریف جامع الافراد نیست و حقوق طبیعی بشری را که قابل جعل و اسقاط نیستند،شامل نمی شود. (5)

2-حق به منزله ملکیت ضعیف

مرحوم نائینی، (6)طباطبائی یزدی (7)و تبریزی (8)حق را مرتبه ای ضعیف از ملکیت

1- (1) .سید محمد آل بحرالعلوم،بلغه الفقیه،ج1،ص13.
2- (2) .محمدکاظم طباطبایی یزدی،حاشیه المکاسب،ص55.
3- (3) .آخوند خراسانی،حاشیه المکاسب،تصحیح سید مهدی شمس الدین،ص4.
4- (4) .امام خمینی،کتاب البیع،ج1،ص22.
5- (5) .ناصر قربان نیا،حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه،ص32.
6- (6) .محمدتقی آملی،کتاب المکاسب و البیع،[تقریر بحث النائینی]،ج1،ص91.
7- (7) .حاشیه المکاسب،ص55.
8- (8) .میرزا جواد تبریزی،ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب،ج2،ص12.