درسنامه حقوق بشر از دیدگاه اسلام صفحه 78

شکل،مبین یک رابطه حقوقی است که در آن یک طرف می تواند طرف دیگر را به رعایت حقوق خود مجبور کند.بهترین مثال آن رابطه داین و مدیون است؛اما بسیاری از حقوق این گونه نیستند.

روابط حقوقی بر اساس معانی و مصادیق حق عبارتند از:

1-حق-ادعا

حق به معنای مضیق و خاص که متقابل و متلازم با تکلیف است،«حق-ادعا» (1)نام دارد.در این رابطه متقابل،یکی محق است و دیگری مکلف.مانند رابطه حقوقی میان داین و مدیون که بر اساس آن،داین حق دارد طلب خود را از مدیون بخواهد.در مقابل،مدیون نیز مکلف است که دین خود را بپردازد.در صورت خودداری مدیون از ادای دین،داین می تواند از طریق قانون اقدام کند.

2-حق-آزادی

«حق-آزادی» (2)امتیازی است که یک نظام حقوقی به افراد می دهد؛بدین معنا که افراد را از تعهد خاصی که بالقوه می تواند متوجه آنان باشد،معاف می کند.در واقع،معافیت شخص از تکلیف،به معنای محق بودن اوست؛مانند حق آزادی بیان،حق متهم در انتخاب وکیل،حق انتخاب شغل،حق شرکت در احزاب و اجتماعات که ناظر به آزادی مردم در این امور است،همه از نوع«حق-امتیاز»به شمار می رود و ملازم با تکلیف دیگران نیست.هرچند ممکن است الزام یا تکلیف دیگران از نتایج غیر مستقیم این نوع حق باشد.