شبهات روزآمد صفحه 411

را پذیرفته و برخی آیات منسوخ را از قبیل نسخ مشروط می دانند. از جمله صبحی صالح، عبدالکریم خطیب،(1) نصر حامد ابوزید.(2)

مرحوم آیت الله علامه معرفت، در کتاب گرانسنگ «التمهید فی علوم القرآن» جلد دوم مسأله نسخ را به صورت مفصل مورد بررسی قرار داده است، و حقیقت نسخ، اقسام نسخ و شرایط و شبهات نسخ و موارد آن را بیان کرده است و در نهایت هفت مورد نسخ آیات قرآن را پذیرفته اند. یعنی «آیه نجوی، آیه عدد مقاتلین، آیه الامتاع الی الحول، آیه التورات بالایمان، آیات الصفح، آیات المعاهده، تدریجی بودن تشریع قتال». ولی ایشان در اواخر عمر در گفتارهای شفاهی در همان موارد نیز تشکیک می کردند، و فقط نسخ مشروط را می پذیرفتند.

ایشان در کتاب «شبهات و ردود» مثال ها و موارد متعددی از نسخ مشروط را بیان کرده اند، از جمله مسأله ضرب زنان (فاضربوهن)، برده داری، و به نوعی مسأله تعدد زوجات را از همین قبیل شمرده اند. و در مقالات منتشر نشده، آیات صفح (مزمل/ 10، حجر/ 85 و...) را، که مسلمانان را به در گذشتن از کفار و مشرکان فرا می خواند، از نوع نسخ مشروط می دانند چون آیات صفح در مکه و در حال ضعف مسلمانان نازل شده که به وسیله آیات قتال که در مدینه نازل شده نسخ تدریجی شده است.

براساس نسخ مشروط، هر کدام از این احکام مخصوص شرایط و ظروف زمانی خاصی است که اگر همان شرایط تکرار شود، حکم قبلی باز می گردد. پس در حقیقت نسخ مشروط، نسخ اصطلاحی نیست.(3)

1- (1) . التفسیر القرآن الکریم، ج 1، ص 125.
2- (2) . مفهوم النص، ص 123.
3- (3) . ر. ک: نظریه نسخ مشروط، دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی.