فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 135

هرفردی بعضی از صفات را بطور طبیعی در نهاد خویش دارد و بعضی از صفات و خصایص را از محیط می گیرد. آن صفاتی که بطور ارثی در انسان گذاشته شده است، در اثر عوامل محیطی ظاهر می شوند. این که می گوییم: محیط، به ظهور رسانندۀ صفات است، به این معنا نیست که خود انسان هیچ نقشی ندارد، بلکه ظهور صفات با اختیار انسان و در اثر تقلید از محیط صورت می گیرد. او می تواند صفاتی را که با محیط سازگار نیست، به فعلیّت برساند.

خلاصه این که منظور از شخصیّت در این جا آنچه در میان عرف معروف است، نمی باشد. شخصیّت در عرف بر صاحب مقام بزرگ و دارای اخلاق شایسته و رفتار نیکو اطلاق می شود. می گویند: فلانی فرد با شخصیّتی است؛ یعنی، از صفات نیکو و ایثار و گذشت برخوردار است و یا: فلانی بی شخصیّت است؛ و منظورشان، بی ادبی و ناهنجاری شخص در حرکات و افعال است.

ولی منظور از شخصیّت در این جا آن چیزی است که هویّت و حقیقت شخص را می سازد؛ چنانکه نوشته اند:

«هرفرد آدمی مجموعه ایست از صفات مختلف، مثل: وضع ظاهر جسمانی، حرکات، طرز بیان، افکار و عقاید، حالات هیجانی و انفعالی، عادات و مهارتها. این خصوصیّات باهم ترکیب می شوند و وحدتی را به وجود می آورند که در اصطلاح روان شناسی به آن«شخصیّت» می گویند(1)»؛ خواه مجموع این صفات خوب باشند یا بد، صاحب خود را به سعادت برسانند یا به شقاوت اندازند.

«شخصیّت شما یعنی مجموعۀ ذاتیّات، صفات و مشخّصات اخلاقی شما.(2)»

نفس انسان دارای مراتبی است. در مرتبه ای به امور دنیوی اشتغال دارد؛ از خیالات خویش پیروی میکند و به آرزوهای طولانی و دراز سرگرم می گردد. و در مرتبه ای دیگر، کمالات معنوی و انسانی را طالب است.

انسان در هرمرتبه، از خصوصیّات و صفاتی برخوردار می گردد که نوعی از هویّت