فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 14

مقصود از ضرورت

«ضرورت» در لغت، به معنای«الزام»، «ناچاری» و«اضطرار» است؛ و مقصود ما در این جا ضرورتی است که موجود زنده بدون آن به کمال نمی رسد، و در راه تکامل خویش ناچار از پذیرش آن است.

آیا تعلیم و تربیت برای انسان چنین ضرورتی دارد و بدون آن به کمال شایسته اش نمی رسد؟

موجودات جهان هستی را می نگریم که چگونه ضرورتها آنها را احاطه کرده است؛ در جمادات، جسمیّت و ابعاد و خواصّ فیزیکی و شیمیایی آنها؛ در نباتات، ریشه دواندن و رشد و نمو و ثمره دادن؛ در حیوانات، حرکت از مرحلۀ نطفه تا وصول به مراحل کمال حیوانی و برخورداری از احساس و اراده و غرایز گوناگون.... همۀ اینها ضرورتهای وجودی آنهاست.

امّا این که این ضرورتها برای چیست؟ پاسخ آنست که جهان هستی - طبق حکمت بالغۀ الهی - جهان بروز شایستگی ها و کمالهاست؛ هرموجودی براساس استعداد وجودی خویش، حقیقت خود را در صحنۀ هستی نمودار می سازد و تا حدّ توانایی، نیروها و قوای ذاتی خود را به فعلیّت می رساند. به عبارت دیگر، تمام هستی خود را نشان می دهد. امّا وصول هرموجود به کمال هستی خود بدون اسباب میّسر نیست، و قوا و استعدادها، غرایز و امکانات طبیعی و تکوینی دیگر، وسایل و اسباب نیل موجودات به کمال حقیقی آنهاست.

مثلا: در گیاهان تا رشد و نمو و نیروی جاذبه و دافعه وجود نداشته باشد، به کمال نباتی و مرحلۀ ثمربخشی نمی رسند. و حیوان نیز تا احساس و حرکت و اراده ای - ولو