فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 145

اخلاق چیست ؟

قبل از پاسخ به این سؤال، لازم است موضوعات ذیل بطور اختصار بررسی شود.

الف) موضوع اخلاق ب) نفس انسانی ج) ملاک ارزش اخلاقی

در این جا، درصدد نیستیم که از«علم اخلاق» و یا«فلسفۀ اخلاق» بحث کنیم؛ بلکه منظور اصلی اینست که بدانیم تعلیم و تربیت تا چه اندازه روی اخلاق تأثیر می گذارد.

موضوع اخلاق

اخلاق، مانند تعلیم و تربیت، موضوعی است که به انسان اختصاص دارد. چنانچه یک درخت، میوۀ سالم بدهد و سایه ای آرام بخش برای صاحبش داشته باشد، هیچ گاه گفته نمی شود: «درخت خوش اخلاق است». یا برعکس، چنانچه میوه ندهد و شاخه هایش پر از برگ نباشد تا سایه ای کامل داشته باشد، گفته نمی شود: «درخت، بد اخلاق است»؛ همچنین است افعال موجودات دیگر، زیرا افعالشان تکوینی است.

آنها آن گونه هستند که شرایط و قانون حاکم بر آنها اقتضا می کند، و از چنگال جبر قوانین و شرایط طبیعی رهایی ندارند؛ ولی اگر انسان عملی شایسته و کاری نیک انجام داد، کارش دارای ارزش اخلاقی مثبت، و در غیر این صورت دارای ارزش اخلاقی منفی است.

از آن جا که افعال انسان از«نفس» صادر می شود، موضوع اخلاق را نفس انسانی قرار داده اند. به این معنا که نفس انسانی، چه صفاتی کسب کند، تا افعال صادر از او نیک باشد. چنانکه گفته اند: «موضوع علم اخلاق، نفس انسانی است، از آن جهت که