فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 155

امام علی علیه السّلام فرمود: «حسن الخلق رأس کلّ برّ(1)»؛ حسن خلق، سر منشأ هر نیکویی است.

امّا مکارم اخلاق همراه با خشنودی خدا و ورع و پرهیزکاری است. آن جا که انسان از حسن اخلاق، رضای خدا را بخواهد و به خاطر انسانیت و شرف، اخلاقش را نیکو گرداند، داخل در مکارم اخلاق شده است.

امام علی علیه السّلام فرمود: «ذلّلوا أخلاقکم بالمحاسن و قودها إلی المکارم(2)»؛ اخلاق خودتان را به وسیلۀ صفات نیکو رام کنید و به سوی مکارم بکشانید.

رسول گرامی اسلام صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: «جعل اللّه سبحانه مکارم الأخلاق صله بینه و بین عباده فحسب أحدکم أن یتمسّک بخلق متّصل باللّه(3)»؛ خداوند سبحان مکارم اخلاق را قرار داد تا رابطی بین او و بین بندگانش باشد؛ کافی است برای هرفرد شما که به اخلاق متصّل به خدا تمسّک بجویید.

تأثیر تعلیم و تربیت در اخلاق

با توجّه به نکات مزبور، اینک تأثیر تعلیم و تربیت را در اخلاق بیان می داریم.

همان گونه که بیان شد، نفس انسان تغییر پذیر، و در ابتدای تولّد از هرگونه اخلاق مثبت و منفی خالی است. او بتدریج که بزرگ می شود، رشد می کند؛ در اثر تقلید و اثرپذیری از محیط خانواده، با مسائلی آشنا می گردد و براساس آن مسائل، به رفتار خویش تعیّن می بخشد. اگر مسائل تلقین شده به او، انسانی و خوب باشند، و نیز حرکاتی که به او آموخته شده، حرکات شایسته ای باشند، رفتار تقلیدی او رفتار نیکو و شایسته ای خواهد بود. مثل این که به کودک بیاموزند وقتی به کسی وارد می شود، سلام کند؛ مؤدّب بنشیند؛ دست به سوی چیزی دراز نکند؛ یا به عکس، سخنان زشت به او بیاموزند و او را تحت تربیت صحیح قرار ندهند. مسلّم است که این دو روش

1- (1) . شرح غرر، ج 3، ص 393
2- (2) . تحف العقول، ص 266
3- (3) . میزان الحکمه، ج 3، ص 149، بنقل از تنبیه الخواطر ص 362