فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 16

نیست؛ قوای باطنی انسان تکوینی است، امّا تخلّق به اخلاق الهی و دستیابی به کمالات معنوی، اختیاری است. بنابراین، انسان در رسیدن به تمام حقیقت و هستی خویش به دو نوع ضرورت درونی(تکوینی) و بیرونی(تشریعی) نیاز دارد. و به اقتضای همین ضرورت تشریعی است که خداوند برای ارائه راه تعلیم و تربیت و تزکیه، پیامبران را به سوی بشر گسیل داشته است، پس برای تکامل ارادی و اختیاری و وصول به کمال انسانی، تعلیم و تربیت ضرورت دارد. و این ضرورت شامل همۀ ابعاد می شود(در بعد فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اعتقادی، اخلاقی، نظامی و اقتصادی و....) زیرا انسان آنگاه کامل می شود که در همۀ ابعاد خویش به رشد لازم رسیده باشد.

اهمیت و ضرورت تعلیم و تربیت در قرآن و روایات

اسلام برای تعلیم و تربیت اهمیت خاصّی قایل است؛ چنانکه هرجا سخن از ارسال رسولان به میان می آورد، تعلیم و تربیت و تزکیه را برنامۀ اصلی آنان قرار می دهد. خداوند متعال برای انسان مقرّر فرموده است که به اختیار خود و با پیروی از دستورات پیامبران و برنامه های آسمانی، و با کوشش و تلاش پیگیر، کسب تعلیم و تربیت کند و به مقام شایستۀ انسانی برسد، زیرا سرکشی غرائز حیوانی و ظلمات جهل و خواهشهای نفسانی را جز با تربیت صحیح و الهی نمی توان مهار و برطرف کرد؛ امیر مؤمنان علی علیه السّلام می فرماید:

«ای اسیران خواهش نفس! کوتاه بیایید و قدم فراتر ننهید، براستی خواستاران دنیا را جز صدای دندان مصیبتها و بلاها نمی ترساند. ای مردم! به اصلاح و تأدیب نفوس خویش بپردازید، و بدین وسیله آنها را از آزمندی خوها و عادتهایشان بازگردانید»(1).

و دربارۀ رهبران و پیشوایان می فرماید که پیش از رهبری، باید به تعلیم و تربیت خویش همّت گمارند:

«هرکس خود را پیشوای مردم نمود، بر اوست که پیش از آموزش دیگران، نخست