فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 193

به عبارت روشنتر، دانش از«آنچه هست» و از علّت هایش سخن می گوید، و روش از«آنچه باید باشد» و«آنچه نباید باشد(1)».

آیت ا... شهید سیّد محمّد باقر صدر در پاسخ این سؤال که منظور ما از«وجود اقتصاد در اسلام» چیست، بیان می دارند: «منظور ما از اقتصاد اسلامی روش اقتصادی است نه دانش اقتصاد.2»

اسلام براساس روش اقتصادی خاصّ خود، هرگونه ظلم و اجحاف و بی عدالتی اقتصادی را از بین می برد. و در این راستا از کارخانه و چگونگی تأمین هزینه های زندگی، از بازار و انواع دادوستد، از زارع و مزارعه سخن می گوید. به طور کلّی به عواملی که موجب اصلاح اقتصاد در جامعه می شود ترغیب، و از عواملی که اقتصاد را به فساد می کشاند جلوگیری کرده است.

هدف اسلام از به وجود آوردن روش اقتصادی

در گذشته یادآور شدیم که اسلام اصالت را به روح انسان داده و تمام تلاش و کوشش پیامبران برای تزکیۀ روح از پلیدیهای دنیوی بوده است، تا سرانجام انسان به کمال شایستۀ خویش - که رسیدن به مطلوب نهایی، یعنی قرب خداوند باشد - برسد و با کسب هردرجه از قرب، کاملتر شود.

بنابراین، پی می بریم که اسلام، تمام برنامه هایش را در راه تزکیه نفس و به فعلیت رسیدن انسانیت تنظیم نموده و اهدافی را به عنوان مقدمات برای رسیدن به هدف اعلا در نظر گرفته است. یکی از این گونه اهداف مقدّماتی، برقراری نظام سالم اقتصادی در ابعاد گوناگون جامعه است، تا هم پاسخگوی نیازهای مادّی فرد و جامعه باشد، و هم انسان با زیاده روی در این راه در دام دنیاپرستی نیفتد و از آرمان نهایی خویش باز نماند.

اگر به دقت به مسائل حقوقی و روش اقتصادی اسلام بنگریم و کتابهای فقهی ای را که تحت عنوان تجارت، مضاربه، شرکت، مزارعه، رهن، اجاره، خمس و زکات،