فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 2

تعلیم

«تعلیم» در لغت به معنای«یاد دادن» و«آموزش» است؛ و در نظر ابتدائی، عبارت است از القای موضوعی توسط استاد به ذهن شاگرد تا آن را یاد گرفته و تکرار کند.

امّا حقیقت تعلیم ژرفتر از این است. اگر دقت کنیم درمی یابیم که تعلیم، ایجاد دگرگونی در متعلّم و متحوّل ساختن او از حالت جهل است به حالتی که موجب رشد عقلی و استقلال فکری شود.

انسانی را در نظر بگیرید که نسبت به مسائل توحید بیگانه و جاهل است؛ وقتی مسائل توحید را به او بیاموزید و توحید برایش ثابت شود، از حالت جهل به حالت علم منتقل می شود. دیگر چنین نیست که آنچه را آموخته، صرفا تقلید و تکرار نماید؛ بلکه با شناخت توحید از طریق تعلیم، رشدی عقلانی در او به وجود می آید، متعلّمی که یاد می گیرد و تقلید می کند، به رشد عقلی نمی رسد، و می توان مطالبی خلاف آنچه آموخته به او القاء کرد؛ ولی کسی که از طریق تعلیم به رشد عقلی رسیده است به سادگی نمی توان او را وادار نمود دست از آنچه آموخته بردارد؛ مگر با تعلیمی عمیق تر که رشد عقلی عالی تری به او بدهد.

دگرگونی حالت در انسان، آثاری نیز به دنبال دارد؛ متعلّم همانگونه که از حالت جهل بیرون می آید، آثار ناشی از جهل نیز در او از بین می رود. در حال جهل رابطه اش با شیء مجهول رابطه ای ناآگاهانه است و ممکن است آن را بی ارزش بداند و بی تفاوت از آن بگذرد؛ و یا به چیزی از روی جهل ارزش دهد؛ امّا پس از آگاهی، دید او نسبت به آن چیز عوض می شود. به عنوان مثال؛ انسان مادّی و جاهل به توحید که ارزشی جاهلانه به مادّه داده بود، پس از تعلیم و دگرگونی حال جهل به علم و رسیدن به رشد عقلی، به حقیقت توحید آگاه شده و به پوچی مادّه پرستی پی می برد.