فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 282

برساند. و این که قرآن پس از بیان ابزار ادراکی فوق به بیان شکر الهی پرداخته، شاید برای ابراز این نکته باشد که اولین کاربرد ابزار ادراکی توجّه پیداکردن به مسئولیت خطیری است که انسان در مقابل خدای یکتا دارد. و آن بجا آوردن شکر خداست. و به انجام رساندن شکر خدا در تمام ابعاد و مراتب وجودی خویش و در تمام مراحل بلوغ، معلول شکر الهی در بلوغ فکری و علمی است که زمینه ساز التفات به حق و هدفداری انسان و جهان، علم به وجود خدا و اسماء زیبا و نیکوی او و علم به مسئولیت خود در برابر آن ذات نامتناهی است. و چنین بلوغی جز با کمک(فؤاد) حاصل نمی شود سمع و بصر به کمک فؤاد قادرند، چنین علمی را در نفس ما ایجاد کنند. فؤاد به معنای قلب آمده(1) لکن اطلاق فؤاد بر قلب در وقتی است که توقّد و دلسوزی باشد(2) و امام موسی بن جعفر علیه السّلام قلب را به عقل تفسیر کرده اند(3) بنابراین بلوغ فکری و علمی در معرفت حقّ با عقلی حاصل می شود که همراه با سوز انسانی باشد. امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود:

انّ العلم یهدی و یرشد و ینجی...(4) علم، انسان را هدایت و ارشاد(به حق) می کند و (از انحراف و فرومایگی) نجات می دهد. هرعلمی به لحاظ روشنگری خود در بردارنده نوعی از هدایت، ارشاد و نجات است لکن علمی که هدایت و ارشاد الهی را به عهده دارد و سبب نجات انسان از گمراهی بوده و مسئولیت آور است، علمی است که فطرت حق جویی و حق خواهی انسان را بارور سازد. و امیر المؤمنین علیه السّلام به چنین علمی نظر دارند. زیرا در مقابل آن علم به توصیف جهل پرداخته، فرمودند: و انّ الجهل ینوی و یضلّ و یردی و براستی که جهل گمراه می کند و به ضلالت و هلاکت می اندازد.

نکته ای که بر ضرورت برنامه تعلیمی و تربیتی منظّم تأکید می کند. سنتی است که بر نفس انسان حاکم است و آن این که راسخ شدن یک صفت در نفس به نحوی که انسان در مقام ابراز آن صفت؛ تردید نداشته باشد و به آسانی در عمل جوارحی ظهور پیدا کند؛ مشروط به تمرین، مداومت و مراقبت است. به عبارت دیگر تقویت و راسخ

1- (1) . المعجم الوسیط، ص 670.
2- (2) . مفردات راغب، ص 382.
3- (3) . اصول کافی، ج 1، ص 16.
4- (4) . شرح غرر، ج 2، ص 603، ش 3632.