فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 31

لایق خلیفه اللّهی شده، و پیروزی انسان بر نیروهای طبیعی و غرایز حیوانی نیز از رهگذر این صفت امکان پذیر است.

میل ها و گرایشهای مختلف انسان - که در اعمال او موجب تزاحم با یکدیگر می شوند - دلیل و گواه بر این مدّعا است؛ آن جا که انسان بر سر دو راهی حق و باطل قرار می گیرد، و یا میان راستگویی و دروغگویی، و هر خیروشرّ دیگری واقع می شود، دو گوینده در درون او فریاد می کشد: یکی او را به سوی حق و درستی فراخوانده و دیگری به سوی باطل می کشاند؛ تا این موجود کدام را ترجیح دهد و انتخاب نماید. در این حال ممکن است عوامل بیرونی هم به کمک یک طرف - یا هردو طرف - بیایند و آن را تقویت نمایند. در هرصورت، انسان مختار است و توانایی دارد هرطرف را که بخواهد، انتخاب کند: «إِنّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمّا شاکِراً وَ إِمّا کَفُوراً» (1) همانا راه را به انسان نشان دادیم؛ خواه شکرگزار باشد - و حق را برگزیند - یا کفران ورزد - و به سوی باطل رود.

ای انسان! خود را بشناس و به حقیقت خویش توجّه کن و ارزش خود را دریاب.

خداوند بر تو منّت نهاد و صفت اختیار را به تو افاضه فرمود. و از تو پیمان گرفت که به او رو کنی و به سوی او روی و به پرستش او همّت گماری و از پیروی شیطان و باطل روی برتابی؛ «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ ألا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ وَ أَنِ اعْبُدُونِی هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ»؛ (2) ای فرزندان آدم! آیا با شما پیمان نبستم که شیطان را نپرستید(و از او اطاعت و پیروی نکنید) که او برای شما دشمن آشکاری است، و آن که، مرا بپرستید که این راه راست و صراط مستقیم است؟

تکامل انسان در پرتو اختیار

گفتیم: انسان از فطرت پاک توحیدی و از حقیقتی مجرّد و از صفتی بزرگ یعنی اختیار برخوردار است. در مقابل، غرایز و قوایی نیز دارد که اگر در حدّ اعتدال قرار نگیرند