فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 49

است(1)».

بنابراین، علم از چگونگی سخن می گوید، و این چگونگی به دنبال خود، ارزش و اخلاق را می آفریند. مثلا، تبعیض نژادی در دنیا و استعمار نژاد سیاه امروز، برپایۀ علم استوار است. علم نشان می دهد که انسانها از لحاظ رنگ و از لحاظ خصایص بدنی با هم متفاوت اند و نژاد پست تر باید تحت سلطۀ نژاد برتر باشد، چنانکه گفته اند: یک نگاه به چهار جلد کتابهای ضخیم کنت گوبینو دربارۀ«نابرابری نژادهای بشری» نشان می دهد که کوششی به کار می رفته است تا تفاوت میان نژادها به طریق علمی نشان داده شود. حتّی در اثبات علمی این مطلب گاهی چنان افراط می کردند که از توسّل به هیچ خرافه و مضحکه ای نیز دریغ نمی داشتند. جناب ساموئل کارت رایت، در مقاله ای، وقتی دستش از همه جا کوتاه شده برای اثبات حیوانیّت سیاهان به شکل موهای آنان متوسّل شده است که«ساقۀ هرموی آنان همچون پشم گوسفندان با پوششی فلس مانند پوشیده شده است و همچون پشم می توان آنها را به هم بافت، موی حقیقی هرگز این چنین نیست.... سیاهان از نظر حسّ بویایی بسیار نزدیک به حیوانات پست اند و می توانند فقط با بوکردن، مار را تمیز دهند(2)».

ارزش از دیدگاه فلسفی

ارزش از این دیدگاه، بستگی به حدّ وجودی موجودات دارد. موجودات دارای مراتب وجودی هستند، بعضی در مرتبۀ عالی از وجود و برخی دیگر در نازلترین مرتبۀ وجودی می باشند. چنانکه گفته اند: عقل دارای عالیترین مرتبۀ وجود امکانی، و مادّه از نازلترین مرتبۀ وجودی برخوردار است. به همین جهت کمال وجودی عقل به مراتب از کمال وجودی مادّه بیشتر خواهد بود.

مادّه در سیر خود به هرمرتبه از وجود که می رسد، ارزش بالاتری را کسب می کند.

در مرتبۀ نباتی، ارزش درخور این مرتبه را دارا می شود، و آن گاه که به دو مرحلۀ