فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 6

است. برای توضیح بیشتر می گوییم:

انسان، ترکیبی از جسم مادّی و غرایز آن، و روح الهی و قوای آنست و این دو در یکدیگر تأثیر می گذارند. و تربیت و پرورش هردو و سالم نگهداشتن آنها از فساد، موجب هماهنگی و وحدت در مجموعۀ وجود انسان می شود.

اعمال و حالات جسم در کمال و انحطاط روح مؤثر بوده و پاکی روح در فعالیتهای بدن اثر می گذارد. بنابراین، پرورش و نگهداری جسم باید در کنار پرورش و مراقبت روح انجام گیرد. تربیت جسم و جان و همساز قرار دادن این دو، ذخایر باطنی را ظاهر ساخته و معرّف شخصیّت انسان در زندگی فردی و اجتماعی می شود.

در این تعریف، به هردو بعد مادّی و معنوی توجه شده است، زیرا هماهنگی استعدادها و قوای مادّی و معنوی انسان در صورتی حاصل می شود که هردو بعد مورد مراقبت و پرورش قرار گیرند و به سوی هدف مطلوب و شایستۀ مقام انسانی - که تأدیب و متخلق شدن به اخلاق الهی است - سوق داده شوند.

امیر مؤمنان علی علیه السّلام فرمود:

«من تأدّب باداب اللّه - عزّ و جلّ - أدّاه إلی الفلاح الدّائم»(1) ؛ کسی که به آداب الهی تربیت شود، آن تربیت، او را به رستگاری جاودان می رساند.

هنگامی که این آیه نازل شد: «وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلی ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ»؛ به آنچه اصنافی از کفار را به آن بهره مند ساختیم چشم مدوز؛ پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمان داد، نداکننده ای میان مردم ندا کند: «من لم یتأدّب باداب اللّه تقطّت نفسه علی الدّنیا حسرات»(2) ؛ کسی که به آداب الهی تربیت نشود و پرورش نیابد، با غصّه و حسرت جان می دهد و از این عالم می رود.

تزکیه چیست ؟

«تزکیه» در لغت، به معنی«رشد دادن» و«پاک گردانیدن» است. و در اصطلاح،