فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 60

5. در طبیعت، هرعنصر قوی تر، زودتر از عنصر ضعیف تر آثارش به فعلیت و ظهور می رسد.

6. پدیده های طبیعت از اصلی به نام«اصل سنخیّت» پیروی می کنند و هر موجودی، موجود هم سنخ خود را به وجود می آورد.

7. در طبیعت، شرایط و علل، مختلف و گوناگون هستند. جمع شرایط خاصّ تکوینی موجب پدیده ای خاص می گردد؛ اگر شرطی با شرایط، ناهمساز باشد، سبب نقص در موجود پدیده آمده می شود، و اگر بین شرایط هیچ ناهمسازی وجود نداشته باشد و همگی همساز باشند، موجود و پدیده ای کامل متولد می شود.

قواعد کلی که بیان شد بر هریک از پدیده های جاندار که جزیی از جهان هستی می باشند تطبیق می گردد.

انسان از شمول قوانین مزبور خارج نیست

انسان، یعنی موجودی که از جهتی تابع قوانین طبیعی است، برای ظهورش در این جهان باید محکوم نظام علّی و معلولی باشد.

اجزای طبیعت به فرمان خدا دست به دست هم می دهند تا هرآنچه دارند به مقدار معین در ظرف وجودی انسان بریزند تا آن گاه که لطف خاص الهی شامل او گشته و روح در او دمیده شود. ظرف وجودی انسان محدود، و قابلیت خاصی را دارا می باشد، به همین لحاظ، در تکوین خویش مواد لازم را در حدّ نیازمندی از طبیعت می گیرد. و در بقای طبیعی و رشد آن، انرژی مورد احتیاج را تهیّه کرده و به مصرف می رساند. هرمادّه ای از موادّ طبیعت، نوع خاصّی از انرژی را در بدن انسان می سازد.

اگر طبیعت، یک نوع انرژی را تولید می کرد و یک خاصیّت داشت، نه تنها انسان، بلکه هیچ موجود دیگری به وجود نمی آمد. انسان نه تنها مواد و انرژی لازم را از طبیعت گرفته و خصوصیات طبیعت مادّی را در خویش جمع کرده، بلکه قابلیّت وجودی اش او را به سوی عالمی ماورای این عالم کشانده و خداوند او را از خصوصیات و آثار آن عالم بی بهره نگذاشته و عنصر وجودی اش را مجهز به عقل، اختیار، شعور، اراده، فکر