فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 61

و... گردانیده است. از آن جا که درصدد بحث از چگونگی خلقت انسان نیستیم، به همین مقدار اکتفا می کنیم؛ امّا لازم به ذکر است که انسانها با این که از نظر نوع، یکی هستند و همه از طبیعت به وجود آمده اند؛ ولی نحوۀ وجودی هرکدام، آنها را از یکدیگر جدا می کند. هیچ انسانی از نظر جسمی و روحی شبیه به انسان دیگر نیست و اگر از تمام جهات باهم فرق نداشته باشند، از بعضی جهات باهم فرق دارند. محیط جغرافیایی، رنگ و قیافۀ خاصّی به انسانها داده است؛ آفریقایی از ژاپنی، ژاپنی از فرانسوی، ایرانی از افریقایی و.... متمایزند و قیافه های مختلف، آنها را از هم جدا می کند، وقتی در یک محیط خاص می بینیم که قیافه ها یکجور نیستند، در محیطهای جدا از هم به طور قطع از نظر جسمی و روحی یکجور نخواهند بود. این اختلاف گویای آن است که نقش طبیعت را در این اختلاف نمی توان نادیده گرفت. محیط جغرافیایی، چون عامل وراثت، می تواند نقش مهمی در اختلاف روحی و جسمی داشته باشد.

ابن عباس روایت کرده است که پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ضمن حدیثی فرمود: «ألارض لها ستّون عرقا و النّاس خلقوا علی ستّین لونا(1)»؛ برای زمین، شصت عرق است و مردم بر شصت رنگ آفریده شده اند.

شاید مقصود از شصت رنگ این باشد که براساس خصوصیّات گوناگون به وجود آمده اند.

اتحاد روح و بدن

باید توجّه داشت که روح، یک نحو اتّحاد با بدن دارد و این اتحاد باعث شده که در یکدیگر تأثیر و تأثر داشته باشند؛ خصوصیات مادی در روح اثر گذاشته و حالات و عوارضی را در روح پدید می آورد، و حالات روحی نیز تأثیرات خاصّی در بدن می گذارد؛ ترس حالت روحی است، ولی در جسم تأثیر کرده و رنگ چهره را متغیّر ساخته، باعث ارتعاش در بدن شده و در تمام عروق و اعصاب اثر می گذارد. و یا خوشحالی، چهره را