فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی صفحه 7

برای تهذیب نفس و تهذیب اخلاق استعمال می شود.

در«مجمع البحرین» آمده است:

«ألتّزکیه التطهیر من الأخلاق الذّمیمه»؛ تزکیه، پاک ساختن نفس از اخلاق زشت است؛ «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکّاها» (1) أی ظفر من طهّر نفسه بالعمل الصّالح.(2)

«مسلّما رستگار شد آن که جان را تزکیه کرد»؛ یعنی، پیروزی یافت کسی که نفسش را به وسیلۀ عمل صالح پاک گردانید.

منظور از نفس، همان روح و جان آدمی است که با تعلّق به بدن، در زندان جسم مادّی زندانی می شود تا با به کار گرفتن تن، به سوی پروردگار خویش سیر کند و به سر منزل مطلوب(قرب الهی) برسد. برای نیل به این مقصود، باید از تزکیه استفاده کرد تا بر عوامل فجور که ناشی از مادّیات و شهوات مادّی است غلبه نمود.

بنابراین، تزکیه، پاک ساختن نفس از هوا و هوسها، رذیلتهای اخلاقی، رشد دادن و به فعلیت رساندن آن در ابعاد انسانی و عقلانی است. به عبارت دیگر، تزکیه، نفس را به مرحلۀ فلاح رساندن است.

به آیاتی از قرآن کریم - که گویای همین مطلب است - بنگرید:

«وَ نَفْسٍ وَ ما سَوّاها، فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها، قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکّاها، وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّاها» (3) ؛؛ قسم به نفس و آن که آن را نیکو بیافرید، و گناه و پرهیزکاریش را به او الهام فرمود. مسلما کسی که آن را تزکیه کرد و پاک ساخت، رستگار است، و کسی که آن را فاسد و تباه کرد، زیانکار.

«إِنَّما تُنْذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ مَنْ تَزَکّی فَإِنَّما یَتَزَکّی لِنَفْسِهِ وَ إِلَی اللّهِ الْمَصِیرُ» (4) ؛ «تو ای پیامبر!» تنها کسانی را که در خلوت و نهان از خدای خود می ترسند و نماز بپا می دارند، بیم می دهی. و هرکس خود را از کفر و گناه پاک سازد، به نفع خود پاک ساخته و بازگشت همه به سوی خداست.

1- (1) . سورۀ شمس، آیۀ 6.
2- (2) . مجمع البحرین، به نقل از غیب الّلغه.
3- (3) . سورۀ شمس، آیۀ 10-7.
4- (4) . سورۀ فاطر، آیۀ 18.