اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 101

1. «نیاز» آدمی به امکانات مادّی و کالاهای مصرفی

معیار نخست در تعیین اعتدال، نیاز انسان به امکانات مادّی و کالای مصرفی است، به گونه ای که هرگاه مصرف کالایی از نظر چندوچون، برای برطرف کردن نیازی از نیازمندیهای آدمی، کافی نباشد، مصداقی از تفریط است و در صورتی که فراتر از حدّ نیاز باشد به اسراف و اتراف منجر می گردد، که خود گونه ای از افراط و تجاوز از حدّ میانه خواهد بود. بنابراین مصرف به حدّ نیاز، به طوری که سلامتی، نشاط و کارآمدی شخص را تأمین نماید، میانه روی خواهد بود. روشن است که نیازهای برخاسته از شأن -به مفهوم صحیح آن- نیز پذیرفتنی است و خروج از حدّ اعتدال، به شمار نمی رود. امام صادق علیه السلام در باره این معیار می فرمایند:

«لیس فیما أصلح البدن إسرافٌ... إنّما الإسراف فیما أفسد المال وأضرّ بالبدن. قلت: فما الإقتار؟ قال: أکل الخبز والملح وأنت تقدر علی غیره. قلت: فما القصد؟ قال: الخبز واللحم واللبن والخلّ والسمن، مرّی هذا ومرّی هذا:(1) در [مصرفِ] آنچه برای بدن مفید است، اسرافی نیست، بلکه اسراف، در جایی است که مال را تباه سازد و به بدن، زیان رساند. [راوی گوید:] گفتم: سختگیری چیست؟ فرمود: خوردن نان و نمک، در حالی که توان مصرف غیر آن را داری. گفتم: میانه روی چیست؟ فرمود: [خوردن گه گاهی] نان و گوشت و شیر و سرکه و روغن.»

نیک روشن است که آن چه در این روایت بیان شده، مصداق­هایی متناسب با عرف و عادت آن زمان بوده است و در زمان­ها و مکان­های دیگر و در هر فرهنگی، مصداق های خاص خود را خواهد داشت.

نکته دیگر آن است که میانه­روی، هم در کمیّت و مقدار کالاهای مصرفی بایستی رعایت گردد، و هم در کیفیت و نوع آن­ها. برای مثال، در مورد مقدار تغذیه، آن مقدار غذا که برای زنده، سالم و کار آمد بودن یک نفر مورد نیاز است، حدّ میانه به شمار