اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 135

نیک روشن است که این موضوع، منحصر به سفر نیست و در دیگر ارتباطات اجتماعی نیز، نمود می یابد. صرف هزینه های هنگفت برای برگزاری جشن ها و میهمانی هایی که افراد مختلف حضور می یابند، خرید و سایل و لوازم فراتر از حدّ متعارف برای فرزند خود، که زمینه احساس حقارت دانش­آموزان دیگر و دوستان کم بضاعت او را فراهم می­آورد، و مواردی از این دست، همگی مصداق­هایی از آن حکم کلّی به شمار می­روند.

این نکته نیز یادکردنی است که از آیه {وامّا بنعمه ربّک فحدّث}(1) و روایاتی همچون: «خداوند دوست دارد اثر نعمت خود را بر بنده­اش ببیند...»(2) اظهار نعمت برمی­آید. نیک روشن است که این گونه روایات، نباید دستاویزی برای هرگونه مصرف و هزینه غیر متعارف قرار گیرد. چه، نمایان ساختن اثر نعمت، به حکم روایات پیش گفته، مقیّد به صورتی است که موجب تحقیر دیگران یا وارد آوردن فشار برآنان نگردد و اصولاً چنین سفارشی، در مقام نفی ابراز فقر و بیچارگی و نیز تاکید بر تمیزی و آراستگی است(3) و نه مجوّزی برای هزینه­های غیر متعارف و مشکل ساز.

3. ممنوعیت مصرف به هدف خودنمایی و فخر فروشی

در فرهنگ مصرف گرایی مترفان، مصرف، هم ارزش مادّی دارد و هم ارزش نمادین؛ بدین معنا که مصرف، وسیله ای می گردد برای ابراز وجود و به دست آوردن هویت اجتماعی، از این رو، نه تنها ارزش نمادین می یابد بلکه در برابر مصرف به معنای تأمین کننده نیازهای زیستی انسان، قرار می گیرد و اولویت می یابد.(4) آنان تلاش می کنند با خرید و مصرف کالاهای لوکس و تجمّلاتی، مدپرستی و ریخت و پاش، به پندار خود، پایگاه اجتماعی و آبروی فزون تری به دست آرند و در حقیقت به خودنمایی و

1- . ضحی(93)، آیه11.
2- . نک: شیخ کلینی، الکافی، ج6، ص438.
3- . نک: همان، صص438- 440.
4- . در این باره نک: گل محمّدی، احمد، جهانی شدن، فرهنگ، هویت، ص106.