اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 144

آن، پرسش­هایی در این باره مطرح است که به اختصار مورد بررسی قرار می­گیرد.

یک. مطلوبیت زهد، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن

در آموزه های دینی، بر مساله زهد، تاکید شده است. برای نمونه امام علی علیه السلام فرمود:

«الزهدُ أقّل ما یوجد وأجّل ما یعهد، یمدحه الکل ویترکه الجلّ:(1) زهد، کمترین چیزی است که یافت می­شود و با ارزش­ترین چیزی است که به وصف درمی­آید، همه آن را می ستایند و[لی] بیشتر [مردم] آن را رها می­سازند.»

«زهد» در اصل به معنای «قلّت» در هر چیز است و از آنجا که به چیزهای کم و ناچیز، رغبتی نمی شود، به معنای «بی رغبتی» نیز آمده است.(2)

در علم اخلاق، تعریفهای گوناگونی برای «زهد»، شده است(3) که دقیقترین آنها که نگاهی واژه شناختی نیز دارد، عبارت است از ناچیز دانستن و تمایل نداشتن به چیزهایی است که مانع تکامل آدمی است.(4) این خود، مراتبی دارد که در کتابهای اخلاقی، به تفصیل بیان شده است.(5)

به طور کلی، از آموزه های دینی چنین برمی آید که زهد دارای دو بُعد است.

نخست: بُعد روحی که به معنای دل نبستن و شیفته نبودن به مظاهر مادّی است. امام علی علیه السلام با اشاره به این نکته، می فرمایند:

«تمام زهد در دو جمله از قرآن است: {لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ:(6) تا برای آنچه از دست شما رفته، تأسف نخورید و به آنچه به شما داده شده،

1- . تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم، ص275، ح 6054.
2- . نک: ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج3، ص30؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج4، ص12؛ ابن منظور، لسان العرب، ج3، ص196؛ راغب اصفهانی، مفردات، ص384.
3- . برای تعاریف نک: گروهی از پژوهشگران، موسوعه نضره النعیم، ج6، ص2218.
4- . نک: شبّر، عبدالله، الاخلاق، ص258.
5- . نک: کاشانی، محسن فیض، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح علی اکبر غفاری، ج7، صص357- 364؛ شبّر، عبدالله، الاخلاق، صص258- 260.
6- . حدید(57)، آیه23.