اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 161

یاور تقوا دانسته می شود.(1)

باری، صرفاً در مواردی خاص، ساده زیستی به سطح پایین­تر از حدّ متعارف مصرف، تنزّل می­یابد و مصداق پیدا می­کند، مواردی همچون: شرایط بحران اقتصادی جامعه، که پیشتر اشارت رفت(2) و یا «فقر اختیاری» یعنی آن که آدمی، برای رسیدن به آرمانی مقدس و هدفی بزرگ، به اختیار خود از مصارف رفاهی و متعارف چشم پوشی نماید و به حدّاقل بسنده کند،(3) همچون فردی که در راه تحصیل علم و دانش، و با وجود فرصت­های شغلی مناسب، به نیازهای ضروری اکتفا می­کند تا به مراحل بالایی از علم صعود کند و نیازهای فکری و فرهنگی یا صنعت و فن آوری جامعه و بشریت را در حدّ خویش، پاسخگو باشد.(4) چنین است سطح مصرف «حاکم» درجامعه اسلامی که تحلیل آن پس از این خواهدآمد.

3. ساده زیستی با پایین­تر بودن چند و چون مصرف، برای خود فرد توصیه شده است، نه آن که خانواده­ خویش را وادار سازد به کمتر از حدّ متعارف قناعت کنند با آن که تمکنّ مالی و در آمد کافی برای تأمین رفاه آنان را دار می­باشد. یا آن که از آراستن خود برای آنان دریغ نماید. بنابراین، اصل ساده زیستی، با آموزه­هایی که گشایش در زندگی برای خانواده را مورد تأکید قرار داده و یا حدّ متعارف را ملاک قرار داده­اند، منافاتی پیدا نمی­کند.

1- . نک: شیخ کلینی، الکافی، ج5، ص71.
2- . هر چند در این مورد نیز، به واقع حدّ متعارف موجود، مدّ نظر قرا می­گیرد.
3- . نک: ایروانی، جواد، اخلاق اقتصادی، ص157.
4- . تاریخ، نمونه­های فراوانی از دانشمندان را به خود دیده است که سالیانی دراز و گاه تا پایان عمر، در سخت­ترین شرایط معیشتی زندگی نمودند و مشکلات را به جان خریدند تا کاروان دانش را، گامی به پیش برند. یا مجاهدانی که در راه اعتلای دین و آئین الهی، از فرصت­های اقتصادی و اجتماعی خود چشم پوشیدند و یا ایثارگرانی که در اوج نیازمندی، حتی ضروری­ترین کالای مصرفی خود را به دیگری بخشیدند وخود به کمترین، بسنده کردند. قرآن، آنان را ستوده است. (برای نمونه نک: حشر/9، انسان/5، بلد 14- 18) روشن است که این وضعیت، عمومیت ندارد و عموم افراد و زمان­ها را در بر نمی گیرد، ضمن آن که در بیشتر موارد، فضیلتی آرمانی است نه تکلیفی الزامی. (نک: نهج البلاغه، حکمت 437)