- سخن ناشر 1
- اشاره 3
- 1. جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- اشاره 3
- بخش اوّل: جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- الف) اهداف و انگیزه های مصرف 5
- ب) محدودیت های مصرف 7
- ج) رفتارها، برخاسته از باورها 10
- د) تلاش برای سازگاری رفتارها و باورها 11
- ه) ضرورت دستیابی به الگوی زندگی 12
- 2. مصرف گرایی؛ الگوی زندگی در عصر حاضر 13
- اشاره 13
- الف) توسعه، بهانه رواج مصرف گرایی در جوامع اسلامی 17
- ب) تعالیم اصیل دینی، تنها راه بازگشت به مصرف صحیح 18
- اشاره 19
- 3. مفهوم مصرف در متون دینی 19
- الف) اصالت زندگی اخروی 20
- ب) پیوند مصرف با حیات اخروی انسان 22
- 4. اهمیت مصرف در نگاه دینی 24
- اشاره 27
- 1. غیب باوری 27
- بخش دوم: مبانی و زمینه های شکل دهنده مصرف صحیح 27
- 2. معاد باوری 29
- 3. توجه به هدف خلقت 30
- 4. امانت داری 32
- اشاره 32
- الف) قرآن و اهل بیت علیهم السلام 34
- ب) خویشتن خویش 35
- ج) جامعه و دیگران 36
- 5. مسؤولیت پذیری 38
- اشاره 38
- آثار مسؤولیت پذیری در مصرف صحیح 39
- 6. نظم مداری 40
- 7. آموزش و فرهنگ سازی 44
- بخش سوم: اصول و شاخصه های مصرف صحیح 46
- اشاره 46
- الف) اصل نیاز 47
- 1. الگوی مصرف عمومی و اصول حاکم بر آنها 47
- اشاره 47
- اشاره 47
- یک. مفهوم شناسی نیاز 47
- دیدگاه فقیهان 49
- دو. سطوح مختلف در تأمین نیازهای مادّی 50
- اشاره 50
- 1. اضطرار 50
- 2. عسر و حرج (ضیق) 53
- 3 و 4. مسکنت و فقر 55
- 5. سطح عمومی (معروف) 60
- 6. توسعه و رفاه 61
- 7. اسراف 62
- سه. سطح مطلوب تأمین نیازها 62
- چهار. عدم مطلوبیت اکتفا به حدّاقل 64
- پنج. نرسیدن به حدّ اسراف و اتراف 68
- شش. تعیین سطح مطلوب مصرف و نقش عرف 69
- هفت. مسأله شأن و تحلیل صحیح آن 72
- اشاره 72
- 1. روایاتی در باب ازدواج 78
- 2. روایاتی در موضوع استطاعت در حّج 81
- 3. شأن از دیدگاه فقیهان 83
- هشت. نیازهای معنوی (عبادی) 87
- ب) توجه به اولویت ها 88
- اشاره 93
- ج) اصل تقدیر معیشت 93
- دو. تناسب درآمد با هزینه ها 94
- یک. توجه به نیازمندیهای جسمی و روحی و اولویت بندی آن 94
- سه. شرایط اقتصادی جامعه و عموم مردم 96
- اشاره 97
- د) اصل میانه روی 97
- چهار. پس انداز 97
- یک. جایگاه اعتدال در مصرف 98
- دو. معیارهای اعتدال 100
- اشاره 100
- 1. «نیاز» آدمی به امکانات مادّی و کالاهای مصرفی 101
- 2. شرایط زمان 102
- 1. میانه روی در خوراک 104
- سه. گستره اعتدال در مصرف 104
- اشاره 104
- 3. میانه روی در ساخت مسکن 105
- 2. میانه روی در وسایل زندگی 105
- 5. میانه روی در هزینه های ازدواج 106
- 4. میانه روی در خرید مرکب 106
- اشاره 107
- چهار. آثار مثبت اعتدال 107
- 1. آثار اقتصادی 107
- 2. سلامت جسم و جان 108
- 4. محبوبیت الهی 109
- 3. زمینه سازی برای فعالیت های معنوی 109
- 5. پاسخ به یک پرسش 109
- اشاره 111
- پنج. نفی تفریط 111
- 2. آموزههای دینی در باره نفی تفریط در مصرف 112
- 1. عوامل و زمینهها 112
- 3. آثار و پیآمدها 116
- شش. اکتفا به حداقل ها در زمان ناداری 117
- اشاره 119
- ه) اصل الگو ناپذیری از بیگانگان 119
- دو. معیار بیگانه بودن کالاهای مصرفی 122
- یک. پی آمدها 122
- اشاره 125
- و) اصل الگو ناپذیری از مترفان و مسرفان 125
- یک. پی آمدهای همنشینی با مترفان 127
- دو. راهکارها 128
- اشاره 128
- 1. نگاه به فرودست در زندگی 131
- 2. همنشینی و معاشرت با هم سطح خود 132
- 3. ممنوعیت مصرف به هدف خودنمایی و فخر فروشی 135
- 4. حفظ صلابت و عزّت در برابر دشمنان 143
- ز) اصل ساده زیستی 143
- اشاره 143
- یک. مطلوبیت زهد، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 144
- دو. مطلوبیت قناعت، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 145
- سه. کم خرج بودن و سبکباری 148
- چهار. سیره عملی اولیای خدا 149
- پنج. مرز ساده زیستی 151
- شش. مفهوم صحیح ساده زیستی 154
- هفت. رابطه ساده زیستی با گشاده دستی و رفاه اقتصادی 159
- هشت. آثار مثبت ساده زیستی 163
- نه. راهکارهای ایجاد روحیه قناعت 165
- ح) همدردی در تنگناهای اقتصادی 166
- اشاره 166
- یک. ایثار مطلوب و رعایت بیشترین بازدهی 167
- دو. تعارض ایثار با میانه روی 167
- سه. انفاق از مازاد درآمد 172
- اشاره 173
- ط) توجه به متغیّرها (سنّ، جسم، جغرافیا و...) 173
- یک. سنّ و سال 173
- دو. فصول مختلف، مناطق جغرافیایی، آب و هوا 174
- سه. داخل و بیرون خانه (حریم خصوصی و عمومی) 175
- چهار. زمان های ویژه 175
- ی) پرهیز از مصارف ممنوع 176
- 2. الگوهای مصرفی ویژه و اصول حاکم بر آنها 176
- اشاره 176
- الف) الگوی مصرف ویژه حاکمان 177
- ب) الگوی مصرف از اموال عمومی و بیت المال 180
- اشاره 180
- دو. ممنوعیت استفاده شخصی 181
- یک. نهایت صرفه جویی و سخت گیری 181
- سه. جلوگیری از سوء استفاده فرزندان و نزدیکان 182
- چهار. پرهیز از بخشش بی حساب بیت المال 183
- بخش چهارم: تعیین الگوی مصرف صحیح 185
- اشاره 185
- 1. تغذیه 185
- اشاره 185
- اشاره 186
- الف. پرهیز از خوراکی های ممنوع 186
- یک. مشروبات الکلی و شراب 187
- دو-پنج. مردار، خون، گوشت خوک و ذبحی که نام خدا برآن برده نشده 189
- اشاره 189
- 1. زیان های خوردن مُردار 189
- 2. زیان های خوردن خون 190
- 3. زیان های گوشت خوک 191
- هفت. مال غصبی 192
- شش. حیوانات حرام گوشت 192
- هشت. مصرف مواد زیانبار 194
- نُه. محدودیت های زمانی و مکانی 194
- ب) تنوع در تغذیه 195
- ج) نقش زمان و شرایط محیطی در نوع تغذیه 201
- اشاره 203
- د) مقدار تغذیه 203
- اهمیت صبحانه و شام 205
- اشاره 206
- ه) کیفیت تغذیه 206
- یک) مرغوبیت مواد مصرفی 207
- سه) اکتفا به حداقلها در شرایط خاص 208
- دو) پرهیز از افراط، اتراف و اسراف 208
- چهار) پذیرایی آبرومندانه و بدور از تکلّف از میهمان 210
- اشاره 212
- 2. پوشاک 212
- الف) تعداد لباس 213
- ب) کیفیت پوشاک 215
- ج) مُد لباس 217
- یک. در حال عادی 219
- اشاره 219
- د) رنگ پوشش 219
- دو. در شرایط خاص 223
- اشاره 223
- 1. در عزاداریها 224
- 2. پوشش بانوان در مقابل نامحروم 226
- اشاره 227
- ه) پوشش بانوان 227
- یک. موضوع چادر 233
- دو. رنگ پوشش بانوان 236
- اشاره 237
- و) لباسهای ممنوع 237
- یک. لباس شهرت 237
- سه. لباس طلابافت و ابریشم خالص برای مردان 238
- دو. لباس ویژه مردان برای زنان و برعکس 238
- 3. هزینههای ازدواج و خانواده 239
- چهار. پوشیدن لباس برای فخر فروشی 239
- اشاره 239
- الف) هزینههای زندگی همسر و فرزندان 239
- اشاره 241
- ب) مهر 241
- یک. محاسبه قدرت خرید مهرالسنه در عصر حاضر 243
- دو. هدیه ازدواج 244
- ج) مراسم و جشن ازدواج 244
- اشاره 245
- 4. مسکن 245
- الف) کیفیت ساختمان 246
- ب) بلندی ساختمان 248
- ج) ولیمه مسکن 249
- د) ویژگی های مسکن مطلوب 250
- 5. وسیله نقلیه 254
- اشاره 256
- 6. آرایش و زیبایی 256
- الف) برای خانمها 260
- ب) افراد متأهل 261
- ج) در برابر جمع 263
- د) در برابر دشمن 263
- ه ) در مناسبتهای ویژه 264
- و) در مسجد و هنگام عبادت 264
- یک. آرایش خانم در برابر نامحرم 265
- اشاره 265
- ز) حدود آرایش 265
- سه. زینت و فخر فروشی 268
- دو. خرید و مصرف لوازم آرایشی 268
- چهار. زینت ممنوع برای مردان 269
- پنج. نامطلوب بودن آرایش در زمان مصیبت 269
- شش. هزینه نمودن برای لوازم آرایشی 269
- اشاره 270
- 7. حاملهای انرژی 270
- اشاره 271
- الف) پرهیز از مصرف بی رویه 271
- تأمل در دو مورد استثنا 271
- 8. مصارف بهداشتی و درمانی 274
- ب) مطلوبیت مصرف به مقدار نیاز و پرهیز از تفریط 274
- اشاره 274
- یک. تاکید بر تمیزی و نظافت 275
- الف) اصل اوّل 275
- اشاره 275
- سه. زدودن موهای زائد بدن 277
- دو. استحمام 277
- چهار. پاکیزه نگاهداشتن محیط 278
- ب) اصل دوم 279
- پنج. مسواک زدن 279
- اشاره 281
- 9. مصارف عبادی و اخلاقی 281
- الف) وضو و غسل 282
- ب) حج و زیارت 284
- اشاره 285
- ج) انفاق در راه خدا و وقف 285
- پاسخ به یک پرسش 286
- اشاره 290
- د) اطعام و میهمانی دادن 290
- یک) پذیرایی مناسب و بدور از تکلف 293
- دو) پذیرایی از صاحبان عزا 293
- اشاره 295
- 10. مصارف تفریحی 295
- الف) نکوهش لهو، لغو و لعب، و رابطه آن با تفریحات سالم 299
- ب) نمونه هایی از تفریحات سالم 302
- یک. تفرجّ و گشت و گذار 302
- سه. مسافرت 303
- دو. ورزشهای سالم 303
- اشاره 306
- الف) ممنوعیت راکدگذاری سرمایه 306
- 11. پس انداز و سرمایه گذاری 306
- ب) سرمایه گذاری در معاملات سودآور 308
- ج) تقسیم سرمایه 309
- اشاره 311
- 1. اسراف و تبذیر 311
- اشاره 311
- بخش پنجم: آسیب های مصرف صحیح 311
- الف) مفهوم اسراف و تبذیر و تفاوت آن دو 311
- ب) معیارهای تشخیص اسراف و تبذیر 312
- اشاره 312
- یک. ملاک شرعی 313
- دو. ملاک عرفی 314
- سه. نسبی بودن اسراف 317
- اشاره 318
- ج) گناه سنگین اسراف و تبذیر 318
- ضامن بودن اسرافکار 319
- اشاره 321
- د) گستره اسراف و تبذیر 321
- یک. اسراف در آب 321
- دو. اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها 323
- سه. اسراف در نان 325
- چهار. اسراف در لباس 326
- پنج. اسراف در مسکن و احداث بنا 327
- شش. اسراف در وسائل زندگی 328
- هفت. اسراف در وسایل نقلیه 329
- هشت. اسراف در هزینه های ازدواج 329
- نُه. اسراف در حامل های انرژی 330
- ده. اسراف در برگزاری مجالس و محافل 331
- یازده. اسراف در خرید و مصرف لوازم آرایشی 332
- دوازده. اسراف در تفریحات و سرگرمیها 333
- سیزده. اسراف از اموال عمومی و بیت المال 334
- اشاره 336
- چهارده. استفاده غیر بهینه از زمان 336
- یک پرسش: آیا ممنوعیت اسراف، استثناپذیر است؟ 337
- اشاره 351
- یک. ناآگاهی 351
- ه ) زمینه ها و عوامل اسراف و تبذیر 351
- دو. هواپرستی 352
- سه. ثروت اندوزی و رفاه زدگی 352
- چهار. رذیلت های اخلاقی 353
- پنج. الگوپذیری از مسرفان 354
- هفت. وسواس 355
- شش. تولید و عرضه نادرست کالا 355
- اشاره 358
- و) آسیب شناسی اسراف و تبذیر 358
- یک. نابودی سرمایه ها 358
- دو. تضییع حقوق دیگران 359
- سه. مفاسد اخلاقی و رفتاری 360
- چهار. سقوط معنوی 361
- ز) درمان شناسی اسراف و تبذیر 361
- اشاره 361
- دو. تثبیت ارزش های اخلاقی 362
- یک. تقویت باورها 362
- چهار. نظارت همگانی 363
- پنج. تربیت خانوادگی 363
- سه. افزایش آگاهی های عمومی 363
- الف) مفهوم شناسی اتراف 364
- 2. اتراف (رفاه زدگی و مصرف گرایی) 364
- اشاره 364
- ب) ویژگی های مترفان 365
- اشاره 365
- یک. حق انکاری و مقابله با پیامبران و مصلحان اجتماعی 365
- سه. مصرف نمادین، خودنمایی و فخرفروشی 367
- دو. اسراف، غصب و تضییع حقوق 367
- ج) عوامل اتراف 368
- چهار. بی توجهی به محرومان و خودداری از مشارکت در کارهای خیر 368
- اشاره 369
- دو. فساد اخلاقی و رفتاری 369
- د) آسیب شناسی اتراف 369
- یک. زیان اقتصادی 369
- سه. نابودی تمدن ها و فرهنگ ها 370
- یک. تقویت باورهای ایمانی و ارزش های اخلاقی 371
- اشاره 371
- چهار. فرجام اخروی 371
- ه ) درمان شناسی اتراف 371
- سه. دوری خواص از اتراف 372
- دو. برقراری عدالت اجتماعی 372
- اشاره 374
- اشاره 374
- بخش ششم: آثار مثبت اصلاح مصرف 374
- 1. آثار اقتصادی 374
- الف) پیشگیری از هدر رفتن سرمایه ها 374
- ب) برخورداری از برکت 375
- ج) حفظ سرمایه ها و رعایت حقوق دیگران 375
- د) پس انداز و سرمایه گذاری 378
- ه ) بی نیازی و مصونیت از فقر و ورشکستگی 379
- الف) استقلال فرهنگی 380
- اشاره 380
- 2. فرهنگی 380
- و) خود کفایی و استقلال اقتصادی 380
- ب) مقابله موفّق با تهاجم فرهنگی 382
- ج) گسترش علم 382
- اشاره 383
- 3. معنوی 383
- الف) تقویت ایمان 383
- د) پیشگیری از فساد اخلاقی 383
- ب) محبوبیت نزد خداوند 384
- مصونیت از افزایش شکاف طبقاتی 385
- 4. سیاسی 385
- اشاره 385
- 5. بهداشتی 386
- اشاره 386
- الف) سلامت 386
- اشاره 388
- 6. اخروی 388
- الف) رهایی از نارضایتی الهی 388
- ب) پیشگیری به جای درمان 388
- ب) مصونیت از خواری در قیامت 389
- کتابنامه 390
فرائض ربنّا عزّوجل:(1) پروردگارا، برای ما در نان برکت ده، و میان ما و آن جدایی میفکن، چرا که بی نان، توان روزه گرفتن، نماز خواندن و انجام فرایض پروردگار متعال خود را نداریم.»
از سوی دیگر، نوع و مقدار غذاها، الگوهای متنوع و متفاوتی را شکل میدهد. آن چه در پی میآید، ارائه الگوی مناسب تغذیه بر اساس آموزههای دینی است که ضمن چند نکته بیان میگردد.
الف. پرهیز از خوراکی های ممنوع
اشاره
از دیدگاه آموزههای دینی، مصرف خوردنیها و آشامیدنیهای زیان بار و فساد انگیز، ممنوع میباشد. لیک شریعت اسلام، فساد و زیان را، به ضرر جسمانی محدود نمیسازد. بلکه مصرف محصولاتی را که برای روح و روان انسان ها زیانبار بوده و تباهی معنوی یا فساد اجتماعی را در پی داشته باشد نیز، تحریم نموده است.
قرآن کریم، در بیان رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، موارد تحریم شده توسط حضرت را، پلیدیها و آلودگیها عنوان فرموده است.
{وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِث:(2) و برای آنان چیزهای پاکیزه را حلال و چیزهای ناپاک را بر ایشان حرام می گرداند.}
امام صادق علیه السلام در بیان قاعدهای کلّی پیرامون خرید و فروش حلال و حرام فرموده اند:
«کلّ امر یکون فیه الفساد ممّا هو منهیّ من جهه اکله وشربه... فهذا کلّه حرام ومحّرم...:(3) هر چیزی که در آن فساد بوده و از جهت خوردن و آشامیدن، مورد نهی باشد... به طور کلی حرام است.»
نیز مفضّل بن عمر از امام صادق علیه السلام در باره علّت تحریم شراب، مردار، خون و
1- . نک: شیخ کلینی، الکافی، ج2، ص307.
2- . اعراف(7)، آیه157.
3- . حرّانی، حسن بن علی بن شعبه، تحف العقول، ص348.