- سخن ناشر 1
- 1. جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- اشاره 3
- بخش اوّل: جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- اشاره 3
- الف) اهداف و انگیزه های مصرف 5
- ب) محدودیت های مصرف 7
- ج) رفتارها، برخاسته از باورها 10
- د) تلاش برای سازگاری رفتارها و باورها 11
- ه) ضرورت دستیابی به الگوی زندگی 12
- اشاره 13
- 2. مصرف گرایی؛ الگوی زندگی در عصر حاضر 13
- الف) توسعه، بهانه رواج مصرف گرایی در جوامع اسلامی 17
- ب) تعالیم اصیل دینی، تنها راه بازگشت به مصرف صحیح 18
- اشاره 19
- 3. مفهوم مصرف در متون دینی 19
- الف) اصالت زندگی اخروی 20
- ب) پیوند مصرف با حیات اخروی انسان 22
- 4. اهمیت مصرف در نگاه دینی 24
- 1. غیب باوری 27
- اشاره 27
- بخش دوم: مبانی و زمینه های شکل دهنده مصرف صحیح 27
- 2. معاد باوری 29
- 3. توجه به هدف خلقت 30
- 4. امانت داری 32
- اشاره 32
- الف) قرآن و اهل بیت علیهم السلام 34
- ب) خویشتن خویش 35
- ج) جامعه و دیگران 36
- 5. مسؤولیت پذیری 38
- اشاره 38
- آثار مسؤولیت پذیری در مصرف صحیح 39
- 6. نظم مداری 40
- 7. آموزش و فرهنگ سازی 44
- بخش سوم: اصول و شاخصه های مصرف صحیح 46
- اشاره 46
- 1. الگوی مصرف عمومی و اصول حاکم بر آنها 47
- اشاره 47
- الف) اصل نیاز 47
- یک. مفهوم شناسی نیاز 47
- اشاره 47
- دیدگاه فقیهان 49
- دو. سطوح مختلف در تأمین نیازهای مادّی 50
- 1. اضطرار 50
- اشاره 50
- 2. عسر و حرج (ضیق) 53
- 3 و 4. مسکنت و فقر 55
- 5. سطح عمومی (معروف) 60
- 6. توسعه و رفاه 61
- سه. سطح مطلوب تأمین نیازها 62
- 7. اسراف 62
- چهار. عدم مطلوبیت اکتفا به حدّاقل 64
- پنج. نرسیدن به حدّ اسراف و اتراف 68
- شش. تعیین سطح مطلوب مصرف و نقش عرف 69
- هفت. مسأله شأن و تحلیل صحیح آن 72
- اشاره 72
- 1. روایاتی در باب ازدواج 78
- 2. روایاتی در موضوع استطاعت در حّج 81
- 3. شأن از دیدگاه فقیهان 83
- هشت. نیازهای معنوی (عبادی) 87
- ب) توجه به اولویت ها 88
- ج) اصل تقدیر معیشت 93
- اشاره 93
- دو. تناسب درآمد با هزینه ها 94
- یک. توجه به نیازمندیهای جسمی و روحی و اولویت بندی آن 94
- سه. شرایط اقتصادی جامعه و عموم مردم 96
- د) اصل میانه روی 97
- اشاره 97
- چهار. پس انداز 97
- یک. جایگاه اعتدال در مصرف 98
- اشاره 100
- دو. معیارهای اعتدال 100
- 1. «نیاز» آدمی به امکانات مادّی و کالاهای مصرفی 101
- 2. شرایط زمان 102
- سه. گستره اعتدال در مصرف 104
- 1. میانه روی در خوراک 104
- اشاره 104
- 2. میانه روی در وسایل زندگی 105
- 3. میانه روی در ساخت مسکن 105
- 4. میانه روی در خرید مرکب 106
- 5. میانه روی در هزینه های ازدواج 106
- 1. آثار اقتصادی 107
- اشاره 107
- چهار. آثار مثبت اعتدال 107
- 2. سلامت جسم و جان 108
- 5. پاسخ به یک پرسش 109
- 4. محبوبیت الهی 109
- 3. زمینه سازی برای فعالیت های معنوی 109
- پنج. نفی تفریط 111
- اشاره 111
- 2. آموزههای دینی در باره نفی تفریط در مصرف 112
- 1. عوامل و زمینهها 112
- 3. آثار و پیآمدها 116
- شش. اکتفا به حداقل ها در زمان ناداری 117
- ه) اصل الگو ناپذیری از بیگانگان 119
- اشاره 119
- دو. معیار بیگانه بودن کالاهای مصرفی 122
- یک. پی آمدها 122
- اشاره 125
- و) اصل الگو ناپذیری از مترفان و مسرفان 125
- یک. پی آمدهای همنشینی با مترفان 127
- اشاره 128
- دو. راهکارها 128
- 1. نگاه به فرودست در زندگی 131
- 2. همنشینی و معاشرت با هم سطح خود 132
- 3. ممنوعیت مصرف به هدف خودنمایی و فخر فروشی 135
- اشاره 143
- ز) اصل ساده زیستی 143
- 4. حفظ صلابت و عزّت در برابر دشمنان 143
- یک. مطلوبیت زهد، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 144
- دو. مطلوبیت قناعت، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 145
- سه. کم خرج بودن و سبکباری 148
- چهار. سیره عملی اولیای خدا 149
- پنج. مرز ساده زیستی 151
- شش. مفهوم صحیح ساده زیستی 154
- هفت. رابطه ساده زیستی با گشاده دستی و رفاه اقتصادی 159
- هشت. آثار مثبت ساده زیستی 163
- نه. راهکارهای ایجاد روحیه قناعت 165
- ح) همدردی در تنگناهای اقتصادی 166
- اشاره 166
- یک. ایثار مطلوب و رعایت بیشترین بازدهی 167
- دو. تعارض ایثار با میانه روی 167
- سه. انفاق از مازاد درآمد 172
- ط) توجه به متغیّرها (سنّ، جسم، جغرافیا و...) 173
- اشاره 173
- یک. سنّ و سال 173
- دو. فصول مختلف، مناطق جغرافیایی، آب و هوا 174
- چهار. زمان های ویژه 175
- سه. داخل و بیرون خانه (حریم خصوصی و عمومی) 175
- اشاره 176
- 2. الگوهای مصرفی ویژه و اصول حاکم بر آنها 176
- ی) پرهیز از مصارف ممنوع 176
- الف) الگوی مصرف ویژه حاکمان 177
- ب) الگوی مصرف از اموال عمومی و بیت المال 180
- اشاره 180
- دو. ممنوعیت استفاده شخصی 181
- یک. نهایت صرفه جویی و سخت گیری 181
- سه. جلوگیری از سوء استفاده فرزندان و نزدیکان 182
- چهار. پرهیز از بخشش بی حساب بیت المال 183
- 1. تغذیه 185
- بخش چهارم: تعیین الگوی مصرف صحیح 185
- اشاره 185
- اشاره 185
- الف. پرهیز از خوراکی های ممنوع 186
- اشاره 186
- یک. مشروبات الکلی و شراب 187
- دو-پنج. مردار، خون، گوشت خوک و ذبحی که نام خدا برآن برده نشده 189
- اشاره 189
- 1. زیان های خوردن مُردار 189
- 2. زیان های خوردن خون 190
- 3. زیان های گوشت خوک 191
- شش. حیوانات حرام گوشت 192
- هفت. مال غصبی 192
- هشت. مصرف مواد زیانبار 194
- نُه. محدودیت های زمانی و مکانی 194
- ب) تنوع در تغذیه 195
- ج) نقش زمان و شرایط محیطی در نوع تغذیه 201
- د) مقدار تغذیه 203
- اشاره 203
- اهمیت صبحانه و شام 205
- ه) کیفیت تغذیه 206
- اشاره 206
- یک) مرغوبیت مواد مصرفی 207
- دو) پرهیز از افراط، اتراف و اسراف 208
- سه) اکتفا به حداقلها در شرایط خاص 208
- چهار) پذیرایی آبرومندانه و بدور از تکلّف از میهمان 210
- اشاره 212
- 2. پوشاک 212
- الف) تعداد لباس 213
- ب) کیفیت پوشاک 215
- ج) مُد لباس 217
- یک. در حال عادی 219
- اشاره 219
- د) رنگ پوشش 219
- دو. در شرایط خاص 223
- اشاره 223
- 1. در عزاداریها 224
- 2. پوشش بانوان در مقابل نامحروم 226
- ه) پوشش بانوان 227
- اشاره 227
- یک. موضوع چادر 233
- دو. رنگ پوشش بانوان 236
- اشاره 237
- یک. لباس شهرت 237
- و) لباسهای ممنوع 237
- سه. لباس طلابافت و ابریشم خالص برای مردان 238
- دو. لباس ویژه مردان برای زنان و برعکس 238
- چهار. پوشیدن لباس برای فخر فروشی 239
- اشاره 239
- الف) هزینههای زندگی همسر و فرزندان 239
- 3. هزینههای ازدواج و خانواده 239
- اشاره 241
- ب) مهر 241
- یک. محاسبه قدرت خرید مهرالسنه در عصر حاضر 243
- ج) مراسم و جشن ازدواج 244
- دو. هدیه ازدواج 244
- 4. مسکن 245
- اشاره 245
- الف) کیفیت ساختمان 246
- ب) بلندی ساختمان 248
- ج) ولیمه مسکن 249
- د) ویژگی های مسکن مطلوب 250
- 5. وسیله نقلیه 254
- 6. آرایش و زیبایی 256
- اشاره 256
- الف) برای خانمها 260
- ب) افراد متأهل 261
- ج) در برابر جمع 263
- د) در برابر دشمن 263
- و) در مسجد و هنگام عبادت 264
- ه ) در مناسبتهای ویژه 264
- اشاره 265
- یک. آرایش خانم در برابر نامحرم 265
- ز) حدود آرایش 265
- سه. زینت و فخر فروشی 268
- دو. خرید و مصرف لوازم آرایشی 268
- پنج. نامطلوب بودن آرایش در زمان مصیبت 269
- چهار. زینت ممنوع برای مردان 269
- شش. هزینه نمودن برای لوازم آرایشی 269
- اشاره 270
- 7. حاملهای انرژی 270
- الف) پرهیز از مصرف بی رویه 271
- تأمل در دو مورد استثنا 271
- اشاره 271
- ب) مطلوبیت مصرف به مقدار نیاز و پرهیز از تفریط 274
- اشاره 274
- 8. مصارف بهداشتی و درمانی 274
- الف) اصل اوّل 275
- اشاره 275
- یک. تاکید بر تمیزی و نظافت 275
- دو. استحمام 277
- سه. زدودن موهای زائد بدن 277
- چهار. پاکیزه نگاهداشتن محیط 278
- ب) اصل دوم 279
- پنج. مسواک زدن 279
- اشاره 281
- 9. مصارف عبادی و اخلاقی 281
- الف) وضو و غسل 282
- ب) حج و زیارت 284
- ج) انفاق در راه خدا و وقف 285
- اشاره 285
- پاسخ به یک پرسش 286
- اشاره 290
- د) اطعام و میهمانی دادن 290
- دو) پذیرایی از صاحبان عزا 293
- یک) پذیرایی مناسب و بدور از تکلف 293
- 10. مصارف تفریحی 295
- اشاره 295
- الف) نکوهش لهو، لغو و لعب، و رابطه آن با تفریحات سالم 299
- ب) نمونه هایی از تفریحات سالم 302
- یک. تفرجّ و گشت و گذار 302
- سه. مسافرت 303
- دو. ورزشهای سالم 303
- الف) ممنوعیت راکدگذاری سرمایه 306
- 11. پس انداز و سرمایه گذاری 306
- اشاره 306
- ب) سرمایه گذاری در معاملات سودآور 308
- ج) تقسیم سرمایه 309
- اشاره 311
- اشاره 311
- بخش پنجم: آسیب های مصرف صحیح 311
- 1. اسراف و تبذیر 311
- الف) مفهوم اسراف و تبذیر و تفاوت آن دو 311
- ب) معیارهای تشخیص اسراف و تبذیر 312
- اشاره 312
- یک. ملاک شرعی 313
- دو. ملاک عرفی 314
- سه. نسبی بودن اسراف 317
- اشاره 318
- ج) گناه سنگین اسراف و تبذیر 318
- ضامن بودن اسرافکار 319
- د) گستره اسراف و تبذیر 321
- اشاره 321
- یک. اسراف در آب 321
- دو. اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها 323
- سه. اسراف در نان 325
- چهار. اسراف در لباس 326
- پنج. اسراف در مسکن و احداث بنا 327
- شش. اسراف در وسائل زندگی 328
- هشت. اسراف در هزینه های ازدواج 329
- هفت. اسراف در وسایل نقلیه 329
- نُه. اسراف در حامل های انرژی 330
- ده. اسراف در برگزاری مجالس و محافل 331
- یازده. اسراف در خرید و مصرف لوازم آرایشی 332
- دوازده. اسراف در تفریحات و سرگرمیها 333
- سیزده. اسراف از اموال عمومی و بیت المال 334
- اشاره 336
- چهارده. استفاده غیر بهینه از زمان 336
- یک پرسش: آیا ممنوعیت اسراف، استثناپذیر است؟ 337
- اشاره 351
- یک. ناآگاهی 351
- ه ) زمینه ها و عوامل اسراف و تبذیر 351
- سه. ثروت اندوزی و رفاه زدگی 352
- دو. هواپرستی 352
- چهار. رذیلت های اخلاقی 353
- پنج. الگوپذیری از مسرفان 354
- هفت. وسواس 355
- شش. تولید و عرضه نادرست کالا 355
- اشاره 358
- یک. نابودی سرمایه ها 358
- و) آسیب شناسی اسراف و تبذیر 358
- دو. تضییع حقوق دیگران 359
- سه. مفاسد اخلاقی و رفتاری 360
- اشاره 361
- ز) درمان شناسی اسراف و تبذیر 361
- چهار. سقوط معنوی 361
- یک. تقویت باورها 362
- دو. تثبیت ارزش های اخلاقی 362
- چهار. نظارت همگانی 363
- پنج. تربیت خانوادگی 363
- سه. افزایش آگاهی های عمومی 363
- الف) مفهوم شناسی اتراف 364
- 2. اتراف (رفاه زدگی و مصرف گرایی) 364
- اشاره 364
- اشاره 365
- یک. حق انکاری و مقابله با پیامبران و مصلحان اجتماعی 365
- ب) ویژگی های مترفان 365
- دو. اسراف، غصب و تضییع حقوق 367
- سه. مصرف نمادین، خودنمایی و فخرفروشی 367
- ج) عوامل اتراف 368
- چهار. بی توجهی به محرومان و خودداری از مشارکت در کارهای خیر 368
- اشاره 369
- د) آسیب شناسی اتراف 369
- دو. فساد اخلاقی و رفتاری 369
- یک. زیان اقتصادی 369
- سه. نابودی تمدن ها و فرهنگ ها 370
- ه ) درمان شناسی اتراف 371
- اشاره 371
- چهار. فرجام اخروی 371
- یک. تقویت باورهای ایمانی و ارزش های اخلاقی 371
- دو. برقراری عدالت اجتماعی 372
- سه. دوری خواص از اتراف 372
- اشاره 374
- اشاره 374
- الف) پیشگیری از هدر رفتن سرمایه ها 374
- 1. آثار اقتصادی 374
- بخش ششم: آثار مثبت اصلاح مصرف 374
- ج) حفظ سرمایه ها و رعایت حقوق دیگران 375
- ب) برخورداری از برکت 375
- د) پس انداز و سرمایه گذاری 378
- ه ) بی نیازی و مصونیت از فقر و ورشکستگی 379
- الف) استقلال فرهنگی 380
- 2. فرهنگی 380
- و) خود کفایی و استقلال اقتصادی 380
- اشاره 380
- ب) مقابله موفّق با تهاجم فرهنگی 382
- ج) گسترش علم 382
- 3. معنوی 383
- الف) تقویت ایمان 383
- اشاره 383
- د) پیشگیری از فساد اخلاقی 383
- ب) محبوبیت نزد خداوند 384
- اشاره 385
- مصونیت از افزایش شکاف طبقاتی 385
- 4. سیاسی 385
- 5. بهداشتی 386
- الف) سلامت 386
- اشاره 386
- اشاره 388
- 6. اخروی 388
- الف) رهایی از نارضایتی الهی 388
- ب) پیشگیری به جای درمان 388
- ب) مصونیت از خواری در قیامت 389
- کتابنامه 390
فرائض ربنّا عزّوجل:(1) پروردگارا، برای ما در نان برکت ده، و میان ما و آن جدایی میفکن، چرا که بی نان، توان روزه گرفتن، نماز خواندن و انجام فرایض پروردگار متعال خود را نداریم.»
از سوی دیگر، نوع و مقدار غذاها، الگوهای متنوع و متفاوتی را شکل میدهد. آن چه در پی میآید، ارائه الگوی مناسب تغذیه بر اساس آموزههای دینی است که ضمن چند نکته بیان میگردد.
الف. پرهیز از خوراکی های ممنوع
اشاره
از دیدگاه آموزههای دینی، مصرف خوردنیها و آشامیدنیهای زیان بار و فساد انگیز، ممنوع میباشد. لیک شریعت اسلام، فساد و زیان را، به ضرر جسمانی محدود نمیسازد. بلکه مصرف محصولاتی را که برای روح و روان انسان ها زیانبار بوده و تباهی معنوی یا فساد اجتماعی را در پی داشته باشد نیز، تحریم نموده است.
قرآن کریم، در بیان رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، موارد تحریم شده توسط حضرت را، پلیدیها و آلودگیها عنوان فرموده است.
{وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِث:(2) و برای آنان چیزهای پاکیزه را حلال و چیزهای ناپاک را بر ایشان حرام می گرداند.}
امام صادق علیه السلام در بیان قاعدهای کلّی پیرامون خرید و فروش حلال و حرام فرموده اند:
«کلّ امر یکون فیه الفساد ممّا هو منهیّ من جهه اکله وشربه... فهذا کلّه حرام ومحّرم...:(3) هر چیزی که در آن فساد بوده و از جهت خوردن و آشامیدن، مورد نهی باشد... به طور کلی حرام است.»
نیز مفضّل بن عمر از امام صادق علیه السلام در باره علّت تحریم شراب، مردار، خون و
1- . نک: شیخ کلینی، الکافی، ج2، ص307.
2- . اعراف(7)، آیه157.
3- . حرّانی، حسن بن علی بن شعبه، تحف العقول، ص348.