- سخن ناشر 1
- 1. جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- اشاره 3
- بخش اوّل: جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- اشاره 3
- الف) اهداف و انگیزه های مصرف 5
- ب) محدودیت های مصرف 7
- ج) رفتارها، برخاسته از باورها 10
- د) تلاش برای سازگاری رفتارها و باورها 11
- ه) ضرورت دستیابی به الگوی زندگی 12
- اشاره 13
- 2. مصرف گرایی؛ الگوی زندگی در عصر حاضر 13
- الف) توسعه، بهانه رواج مصرف گرایی در جوامع اسلامی 17
- ب) تعالیم اصیل دینی، تنها راه بازگشت به مصرف صحیح 18
- 3. مفهوم مصرف در متون دینی 19
- اشاره 19
- الف) اصالت زندگی اخروی 20
- ب) پیوند مصرف با حیات اخروی انسان 22
- 4. اهمیت مصرف در نگاه دینی 24
- بخش دوم: مبانی و زمینه های شکل دهنده مصرف صحیح 27
- 1. غیب باوری 27
- اشاره 27
- 2. معاد باوری 29
- 3. توجه به هدف خلقت 30
- اشاره 32
- 4. امانت داری 32
- الف) قرآن و اهل بیت علیهم السلام 34
- ب) خویشتن خویش 35
- ج) جامعه و دیگران 36
- اشاره 38
- 5. مسؤولیت پذیری 38
- آثار مسؤولیت پذیری در مصرف صحیح 39
- 6. نظم مداری 40
- 7. آموزش و فرهنگ سازی 44
- بخش سوم: اصول و شاخصه های مصرف صحیح 46
- اشاره 46
- یک. مفهوم شناسی نیاز 47
- اشاره 47
- الف) اصل نیاز 47
- اشاره 47
- 1. الگوی مصرف عمومی و اصول حاکم بر آنها 47
- دیدگاه فقیهان 49
- دو. سطوح مختلف در تأمین نیازهای مادّی 50
- اشاره 50
- 1. اضطرار 50
- 2. عسر و حرج (ضیق) 53
- 3 و 4. مسکنت و فقر 55
- 5. سطح عمومی (معروف) 60
- 6. توسعه و رفاه 61
- 7. اسراف 62
- سه. سطح مطلوب تأمین نیازها 62
- چهار. عدم مطلوبیت اکتفا به حدّاقل 64
- پنج. نرسیدن به حدّ اسراف و اتراف 68
- شش. تعیین سطح مطلوب مصرف و نقش عرف 69
- هفت. مسأله شأن و تحلیل صحیح آن 72
- اشاره 72
- 1. روایاتی در باب ازدواج 78
- 2. روایاتی در موضوع استطاعت در حّج 81
- 3. شأن از دیدگاه فقیهان 83
- هشت. نیازهای معنوی (عبادی) 87
- ب) توجه به اولویت ها 88
- اشاره 93
- ج) اصل تقدیر معیشت 93
- دو. تناسب درآمد با هزینه ها 94
- یک. توجه به نیازمندیهای جسمی و روحی و اولویت بندی آن 94
- سه. شرایط اقتصادی جامعه و عموم مردم 96
- چهار. پس انداز 97
- د) اصل میانه روی 97
- اشاره 97
- یک. جایگاه اعتدال در مصرف 98
- اشاره 100
- دو. معیارهای اعتدال 100
- 1. «نیاز» آدمی به امکانات مادّی و کالاهای مصرفی 101
- 2. شرایط زمان 102
- اشاره 104
- 1. میانه روی در خوراک 104
- سه. گستره اعتدال در مصرف 104
- 3. میانه روی در ساخت مسکن 105
- 2. میانه روی در وسایل زندگی 105
- 4. میانه روی در خرید مرکب 106
- 5. میانه روی در هزینه های ازدواج 106
- 1. آثار اقتصادی 107
- اشاره 107
- چهار. آثار مثبت اعتدال 107
- 2. سلامت جسم و جان 108
- 4. محبوبیت الهی 109
- 3. زمینه سازی برای فعالیت های معنوی 109
- 5. پاسخ به یک پرسش 109
- اشاره 111
- پنج. نفی تفریط 111
- 2. آموزههای دینی در باره نفی تفریط در مصرف 112
- 1. عوامل و زمینهها 112
- 3. آثار و پیآمدها 116
- شش. اکتفا به حداقل ها در زمان ناداری 117
- ه) اصل الگو ناپذیری از بیگانگان 119
- اشاره 119
- یک. پی آمدها 122
- دو. معیار بیگانه بودن کالاهای مصرفی 122
- و) اصل الگو ناپذیری از مترفان و مسرفان 125
- اشاره 125
- یک. پی آمدهای همنشینی با مترفان 127
- دو. راهکارها 128
- اشاره 128
- 1. نگاه به فرودست در زندگی 131
- 2. همنشینی و معاشرت با هم سطح خود 132
- 3. ممنوعیت مصرف به هدف خودنمایی و فخر فروشی 135
- اشاره 143
- 4. حفظ صلابت و عزّت در برابر دشمنان 143
- ز) اصل ساده زیستی 143
- یک. مطلوبیت زهد، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 144
- دو. مطلوبیت قناعت، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 145
- سه. کم خرج بودن و سبکباری 148
- چهار. سیره عملی اولیای خدا 149
- پنج. مرز ساده زیستی 151
- شش. مفهوم صحیح ساده زیستی 154
- هفت. رابطه ساده زیستی با گشاده دستی و رفاه اقتصادی 159
- هشت. آثار مثبت ساده زیستی 163
- نه. راهکارهای ایجاد روحیه قناعت 165
- اشاره 166
- ح) همدردی در تنگناهای اقتصادی 166
- یک. ایثار مطلوب و رعایت بیشترین بازدهی 167
- دو. تعارض ایثار با میانه روی 167
- سه. انفاق از مازاد درآمد 172
- یک. سنّ و سال 173
- اشاره 173
- ط) توجه به متغیّرها (سنّ، جسم، جغرافیا و...) 173
- دو. فصول مختلف، مناطق جغرافیایی، آب و هوا 174
- چهار. زمان های ویژه 175
- سه. داخل و بیرون خانه (حریم خصوصی و عمومی) 175
- 2. الگوهای مصرفی ویژه و اصول حاکم بر آنها 176
- اشاره 176
- ی) پرهیز از مصارف ممنوع 176
- الف) الگوی مصرف ویژه حاکمان 177
- ب) الگوی مصرف از اموال عمومی و بیت المال 180
- اشاره 180
- یک. نهایت صرفه جویی و سخت گیری 181
- دو. ممنوعیت استفاده شخصی 181
- سه. جلوگیری از سوء استفاده فرزندان و نزدیکان 182
- چهار. پرهیز از بخشش بی حساب بیت المال 183
- اشاره 185
- 1. تغذیه 185
- بخش چهارم: تعیین الگوی مصرف صحیح 185
- اشاره 185
- الف. پرهیز از خوراکی های ممنوع 186
- اشاره 186
- یک. مشروبات الکلی و شراب 187
- دو-پنج. مردار، خون، گوشت خوک و ذبحی که نام خدا برآن برده نشده 189
- اشاره 189
- 1. زیان های خوردن مُردار 189
- 2. زیان های خوردن خون 190
- 3. زیان های گوشت خوک 191
- شش. حیوانات حرام گوشت 192
- هفت. مال غصبی 192
- نُه. محدودیت های زمانی و مکانی 194
- هشت. مصرف مواد زیانبار 194
- ب) تنوع در تغذیه 195
- ج) نقش زمان و شرایط محیطی در نوع تغذیه 201
- اشاره 203
- د) مقدار تغذیه 203
- اهمیت صبحانه و شام 205
- ه) کیفیت تغذیه 206
- اشاره 206
- یک) مرغوبیت مواد مصرفی 207
- دو) پرهیز از افراط، اتراف و اسراف 208
- سه) اکتفا به حداقلها در شرایط خاص 208
- چهار) پذیرایی آبرومندانه و بدور از تکلّف از میهمان 210
- اشاره 212
- 2. پوشاک 212
- الف) تعداد لباس 213
- ب) کیفیت پوشاک 215
- ج) مُد لباس 217
- اشاره 219
- یک. در حال عادی 219
- د) رنگ پوشش 219
- اشاره 223
- دو. در شرایط خاص 223
- 1. در عزاداریها 224
- 2. پوشش بانوان در مقابل نامحروم 226
- اشاره 227
- ه) پوشش بانوان 227
- یک. موضوع چادر 233
- دو. رنگ پوشش بانوان 236
- یک. لباس شهرت 237
- اشاره 237
- و) لباسهای ممنوع 237
- سه. لباس طلابافت و ابریشم خالص برای مردان 238
- دو. لباس ویژه مردان برای زنان و برعکس 238
- الف) هزینههای زندگی همسر و فرزندان 239
- اشاره 239
- چهار. پوشیدن لباس برای فخر فروشی 239
- 3. هزینههای ازدواج و خانواده 239
- اشاره 241
- ب) مهر 241
- یک. محاسبه قدرت خرید مهرالسنه در عصر حاضر 243
- ج) مراسم و جشن ازدواج 244
- دو. هدیه ازدواج 244
- اشاره 245
- 4. مسکن 245
- الف) کیفیت ساختمان 246
- ب) بلندی ساختمان 248
- ج) ولیمه مسکن 249
- د) ویژگی های مسکن مطلوب 250
- 5. وسیله نقلیه 254
- اشاره 256
- 6. آرایش و زیبایی 256
- الف) برای خانمها 260
- ب) افراد متأهل 261
- ج) در برابر جمع 263
- د) در برابر دشمن 263
- و) در مسجد و هنگام عبادت 264
- ه ) در مناسبتهای ویژه 264
- یک. آرایش خانم در برابر نامحرم 265
- اشاره 265
- ز) حدود آرایش 265
- دو. خرید و مصرف لوازم آرایشی 268
- سه. زینت و فخر فروشی 268
- پنج. نامطلوب بودن آرایش در زمان مصیبت 269
- چهار. زینت ممنوع برای مردان 269
- شش. هزینه نمودن برای لوازم آرایشی 269
- 7. حاملهای انرژی 270
- اشاره 270
- الف) پرهیز از مصرف بی رویه 271
- اشاره 271
- تأمل در دو مورد استثنا 271
- اشاره 274
- 8. مصارف بهداشتی و درمانی 274
- ب) مطلوبیت مصرف به مقدار نیاز و پرهیز از تفریط 274
- اشاره 275
- یک. تاکید بر تمیزی و نظافت 275
- الف) اصل اوّل 275
- دو. استحمام 277
- سه. زدودن موهای زائد بدن 277
- چهار. پاکیزه نگاهداشتن محیط 278
- پنج. مسواک زدن 279
- ب) اصل دوم 279
- 9. مصارف عبادی و اخلاقی 281
- اشاره 281
- الف) وضو و غسل 282
- ب) حج و زیارت 284
- اشاره 285
- ج) انفاق در راه خدا و وقف 285
- پاسخ به یک پرسش 286
- اشاره 290
- د) اطعام و میهمانی دادن 290
- یک) پذیرایی مناسب و بدور از تکلف 293
- دو) پذیرایی از صاحبان عزا 293
- اشاره 295
- 10. مصارف تفریحی 295
- الف) نکوهش لهو، لغو و لعب، و رابطه آن با تفریحات سالم 299
- ب) نمونه هایی از تفریحات سالم 302
- یک. تفرجّ و گشت و گذار 302
- سه. مسافرت 303
- دو. ورزشهای سالم 303
- اشاره 306
- 11. پس انداز و سرمایه گذاری 306
- الف) ممنوعیت راکدگذاری سرمایه 306
- ب) سرمایه گذاری در معاملات سودآور 308
- ج) تقسیم سرمایه 309
- الف) مفهوم اسراف و تبذیر و تفاوت آن دو 311
- 1. اسراف و تبذیر 311
- اشاره 311
- بخش پنجم: آسیب های مصرف صحیح 311
- اشاره 311
- اشاره 312
- ب) معیارهای تشخیص اسراف و تبذیر 312
- یک. ملاک شرعی 313
- دو. ملاک عرفی 314
- سه. نسبی بودن اسراف 317
- اشاره 318
- ج) گناه سنگین اسراف و تبذیر 318
- ضامن بودن اسرافکار 319
- د) گستره اسراف و تبذیر 321
- یک. اسراف در آب 321
- اشاره 321
- دو. اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها 323
- سه. اسراف در نان 325
- چهار. اسراف در لباس 326
- پنج. اسراف در مسکن و احداث بنا 327
- شش. اسراف در وسائل زندگی 328
- هشت. اسراف در هزینه های ازدواج 329
- هفت. اسراف در وسایل نقلیه 329
- نُه. اسراف در حامل های انرژی 330
- ده. اسراف در برگزاری مجالس و محافل 331
- یازده. اسراف در خرید و مصرف لوازم آرایشی 332
- دوازده. اسراف در تفریحات و سرگرمیها 333
- سیزده. اسراف از اموال عمومی و بیت المال 334
- چهارده. استفاده غیر بهینه از زمان 336
- اشاره 336
- یک پرسش: آیا ممنوعیت اسراف، استثناپذیر است؟ 337
- اشاره 351
- ه ) زمینه ها و عوامل اسراف و تبذیر 351
- یک. ناآگاهی 351
- دو. هواپرستی 352
- سه. ثروت اندوزی و رفاه زدگی 352
- چهار. رذیلت های اخلاقی 353
- پنج. الگوپذیری از مسرفان 354
- هفت. وسواس 355
- شش. تولید و عرضه نادرست کالا 355
- یک. نابودی سرمایه ها 358
- اشاره 358
- و) آسیب شناسی اسراف و تبذیر 358
- دو. تضییع حقوق دیگران 359
- سه. مفاسد اخلاقی و رفتاری 360
- ز) درمان شناسی اسراف و تبذیر 361
- اشاره 361
- چهار. سقوط معنوی 361
- یک. تقویت باورها 362
- دو. تثبیت ارزش های اخلاقی 362
- پنج. تربیت خانوادگی 363
- چهار. نظارت همگانی 363
- سه. افزایش آگاهی های عمومی 363
- 2. اتراف (رفاه زدگی و مصرف گرایی) 364
- اشاره 364
- الف) مفهوم شناسی اتراف 364
- ب) ویژگی های مترفان 365
- یک. حق انکاری و مقابله با پیامبران و مصلحان اجتماعی 365
- اشاره 365
- دو. اسراف، غصب و تضییع حقوق 367
- سه. مصرف نمادین، خودنمایی و فخرفروشی 367
- چهار. بی توجهی به محرومان و خودداری از مشارکت در کارهای خیر 368
- ج) عوامل اتراف 368
- اشاره 369
- دو. فساد اخلاقی و رفتاری 369
- د) آسیب شناسی اتراف 369
- یک. زیان اقتصادی 369
- سه. نابودی تمدن ها و فرهنگ ها 370
- ه ) درمان شناسی اتراف 371
- چهار. فرجام اخروی 371
- یک. تقویت باورهای ایمانی و ارزش های اخلاقی 371
- اشاره 371
- سه. دوری خواص از اتراف 372
- دو. برقراری عدالت اجتماعی 372
- الف) پیشگیری از هدر رفتن سرمایه ها 374
- اشاره 374
- بخش ششم: آثار مثبت اصلاح مصرف 374
- اشاره 374
- 1. آثار اقتصادی 374
- ب) برخورداری از برکت 375
- ج) حفظ سرمایه ها و رعایت حقوق دیگران 375
- د) پس انداز و سرمایه گذاری 378
- ه ) بی نیازی و مصونیت از فقر و ورشکستگی 379
- الف) استقلال فرهنگی 380
- 2. فرهنگی 380
- و) خود کفایی و استقلال اقتصادی 380
- اشاره 380
- ب) مقابله موفّق با تهاجم فرهنگی 382
- ج) گسترش علم 382
- الف) تقویت ایمان 383
- 3. معنوی 383
- د) پیشگیری از فساد اخلاقی 383
- اشاره 383
- ب) محبوبیت نزد خداوند 384
- اشاره 385
- 4. سیاسی 385
- مصونیت از افزایش شکاف طبقاتی 385
- اشاره 386
- 5. بهداشتی 386
- الف) سلامت 386
- ب) پیشگیری به جای درمان 388
- الف) رهایی از نارضایتی الهی 388
- اشاره 388
- 6. اخروی 388
- ب) مصونیت از خواری در قیامت 389
- کتابنامه 390
دو. استحمام
امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:
«نعم البیت الحمام یذکرّ النار ویذهب بالدرن:(1) حمام خوب خانهای است، [چه،] آتش دوزخ را به یاد میآورد و آلودگی را برطرف می سازد.
روایات متعددی نیز وجود دارد که بر استحمام به صورت روز در میان تاکید کرده و از استحمام روزانه، نهی نمودهاند.(2) لیک با توجه به تعبّدی نبودن این کار، میتوان گفت تعیین میزان یاد شده، بسته به شرایط محیطی و نوع کار در آن زمان بوده و در شرایط آب و هوایی متفاوت و شغلهای گوناگون و دیگر متغیرّها، میزان آن نیز تغییر مییابد. بنابراین، هدف آن است که آدمی پیوسته تمیز باشد و خصوص روز در میان بودن آن، تعبّدی ندارد.
سه. زدودن موهای زائد بدن
در این باره، روایاتی فراوان(3) رسیده است که برای نمونه، حدیثی را یاد میکنیم.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«السنه فی النوره فی کل خمسه عشر یوماً فان اتت علیک عشرون یوماً ولیس عندک فاستقرض...:(4) در مورد پودر نظافت [و زدودن موهای زائد بدن ]، سنت [:مستحب] آن است که در هر پانزده روز، صورت پذیرد. پس اگر بیست روز برتو گذشت وآن را در اختیار نداشتی، قرض نما...»
بر این اساس، اصل این کار، مستحب مؤکّد است و میزان آن، هر پانزده تا بیست روز یکبار بوده و با گذشت چهل روز، تاکید بیشتری می یابد. هر چند بر اساس روایاتی متعدد، انجام این کار، حتّی در فاصله اندکی همچون سه روز نیز، مطلوب دانسته شده
1- . شیخ کلینی، الکافی، ج6، ص496.
2- . نک: شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج1، ص362.
3- . نک: همان، ج1، صص386- 399.
4- . همان.