- سخن ناشر 1
- 1. جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- اشاره 3
- اشاره 3
- بخش اوّل: جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- الف) اهداف و انگیزه های مصرف 5
- ب) محدودیت های مصرف 7
- ج) رفتارها، برخاسته از باورها 10
- د) تلاش برای سازگاری رفتارها و باورها 11
- ه) ضرورت دستیابی به الگوی زندگی 12
- اشاره 13
- 2. مصرف گرایی؛ الگوی زندگی در عصر حاضر 13
- الف) توسعه، بهانه رواج مصرف گرایی در جوامع اسلامی 17
- ب) تعالیم اصیل دینی، تنها راه بازگشت به مصرف صحیح 18
- 3. مفهوم مصرف در متون دینی 19
- اشاره 19
- الف) اصالت زندگی اخروی 20
- ب) پیوند مصرف با حیات اخروی انسان 22
- 4. اهمیت مصرف در نگاه دینی 24
- 1. غیب باوری 27
- بخش دوم: مبانی و زمینه های شکل دهنده مصرف صحیح 27
- اشاره 27
- 2. معاد باوری 29
- 3. توجه به هدف خلقت 30
- اشاره 32
- 4. امانت داری 32
- الف) قرآن و اهل بیت علیهم السلام 34
- ب) خویشتن خویش 35
- ج) جامعه و دیگران 36
- 5. مسؤولیت پذیری 38
- اشاره 38
- آثار مسؤولیت پذیری در مصرف صحیح 39
- 6. نظم مداری 40
- 7. آموزش و فرهنگ سازی 44
- بخش سوم: اصول و شاخصه های مصرف صحیح 46
- اشاره 46
- یک. مفهوم شناسی نیاز 47
- الف) اصل نیاز 47
- اشاره 47
- 1. الگوی مصرف عمومی و اصول حاکم بر آنها 47
- اشاره 47
- دیدگاه فقیهان 49
- اشاره 50
- دو. سطوح مختلف در تأمین نیازهای مادّی 50
- 1. اضطرار 50
- 2. عسر و حرج (ضیق) 53
- 3 و 4. مسکنت و فقر 55
- 5. سطح عمومی (معروف) 60
- 6. توسعه و رفاه 61
- سه. سطح مطلوب تأمین نیازها 62
- 7. اسراف 62
- چهار. عدم مطلوبیت اکتفا به حدّاقل 64
- پنج. نرسیدن به حدّ اسراف و اتراف 68
- شش. تعیین سطح مطلوب مصرف و نقش عرف 69
- هفت. مسأله شأن و تحلیل صحیح آن 72
- اشاره 72
- 1. روایاتی در باب ازدواج 78
- 2. روایاتی در موضوع استطاعت در حّج 81
- 3. شأن از دیدگاه فقیهان 83
- هشت. نیازهای معنوی (عبادی) 87
- ب) توجه به اولویت ها 88
- اشاره 93
- ج) اصل تقدیر معیشت 93
- دو. تناسب درآمد با هزینه ها 94
- یک. توجه به نیازمندیهای جسمی و روحی و اولویت بندی آن 94
- سه. شرایط اقتصادی جامعه و عموم مردم 96
- اشاره 97
- چهار. پس انداز 97
- د) اصل میانه روی 97
- یک. جایگاه اعتدال در مصرف 98
- دو. معیارهای اعتدال 100
- اشاره 100
- 1. «نیاز» آدمی به امکانات مادّی و کالاهای مصرفی 101
- 2. شرایط زمان 102
- 1. میانه روی در خوراک 104
- سه. گستره اعتدال در مصرف 104
- اشاره 104
- 3. میانه روی در ساخت مسکن 105
- 2. میانه روی در وسایل زندگی 105
- 4. میانه روی در خرید مرکب 106
- 5. میانه روی در هزینه های ازدواج 106
- 1. آثار اقتصادی 107
- چهار. آثار مثبت اعتدال 107
- اشاره 107
- 2. سلامت جسم و جان 108
- 5. پاسخ به یک پرسش 109
- 3. زمینه سازی برای فعالیت های معنوی 109
- 4. محبوبیت الهی 109
- پنج. نفی تفریط 111
- اشاره 111
- 1. عوامل و زمینهها 112
- 2. آموزههای دینی در باره نفی تفریط در مصرف 112
- 3. آثار و پیآمدها 116
- شش. اکتفا به حداقل ها در زمان ناداری 117
- ه) اصل الگو ناپذیری از بیگانگان 119
- اشاره 119
- یک. پی آمدها 122
- دو. معیار بیگانه بودن کالاهای مصرفی 122
- و) اصل الگو ناپذیری از مترفان و مسرفان 125
- اشاره 125
- یک. پی آمدهای همنشینی با مترفان 127
- اشاره 128
- دو. راهکارها 128
- 1. نگاه به فرودست در زندگی 131
- 2. همنشینی و معاشرت با هم سطح خود 132
- 3. ممنوعیت مصرف به هدف خودنمایی و فخر فروشی 135
- 4. حفظ صلابت و عزّت در برابر دشمنان 143
- اشاره 143
- ز) اصل ساده زیستی 143
- یک. مطلوبیت زهد، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 144
- دو. مطلوبیت قناعت، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 145
- سه. کم خرج بودن و سبکباری 148
- چهار. سیره عملی اولیای خدا 149
- پنج. مرز ساده زیستی 151
- شش. مفهوم صحیح ساده زیستی 154
- هفت. رابطه ساده زیستی با گشاده دستی و رفاه اقتصادی 159
- هشت. آثار مثبت ساده زیستی 163
- نه. راهکارهای ایجاد روحیه قناعت 165
- ح) همدردی در تنگناهای اقتصادی 166
- اشاره 166
- یک. ایثار مطلوب و رعایت بیشترین بازدهی 167
- دو. تعارض ایثار با میانه روی 167
- سه. انفاق از مازاد درآمد 172
- یک. سنّ و سال 173
- اشاره 173
- ط) توجه به متغیّرها (سنّ، جسم، جغرافیا و...) 173
- دو. فصول مختلف، مناطق جغرافیایی، آب و هوا 174
- چهار. زمان های ویژه 175
- سه. داخل و بیرون خانه (حریم خصوصی و عمومی) 175
- 2. الگوهای مصرفی ویژه و اصول حاکم بر آنها 176
- اشاره 176
- ی) پرهیز از مصارف ممنوع 176
- الف) الگوی مصرف ویژه حاکمان 177
- ب) الگوی مصرف از اموال عمومی و بیت المال 180
- اشاره 180
- یک. نهایت صرفه جویی و سخت گیری 181
- دو. ممنوعیت استفاده شخصی 181
- سه. جلوگیری از سوء استفاده فرزندان و نزدیکان 182
- چهار. پرهیز از بخشش بی حساب بیت المال 183
- اشاره 185
- بخش چهارم: تعیین الگوی مصرف صحیح 185
- 1. تغذیه 185
- اشاره 185
- الف. پرهیز از خوراکی های ممنوع 186
- اشاره 186
- یک. مشروبات الکلی و شراب 187
- دو-پنج. مردار، خون، گوشت خوک و ذبحی که نام خدا برآن برده نشده 189
- اشاره 189
- 1. زیان های خوردن مُردار 189
- 2. زیان های خوردن خون 190
- 3. زیان های گوشت خوک 191
- شش. حیوانات حرام گوشت 192
- هفت. مال غصبی 192
- هشت. مصرف مواد زیانبار 194
- نُه. محدودیت های زمانی و مکانی 194
- ب) تنوع در تغذیه 195
- ج) نقش زمان و شرایط محیطی در نوع تغذیه 201
- اشاره 203
- د) مقدار تغذیه 203
- اهمیت صبحانه و شام 205
- ه) کیفیت تغذیه 206
- اشاره 206
- یک) مرغوبیت مواد مصرفی 207
- دو) پرهیز از افراط، اتراف و اسراف 208
- سه) اکتفا به حداقلها در شرایط خاص 208
- چهار) پذیرایی آبرومندانه و بدور از تکلّف از میهمان 210
- اشاره 212
- 2. پوشاک 212
- الف) تعداد لباس 213
- ب) کیفیت پوشاک 215
- ج) مُد لباس 217
- اشاره 219
- یک. در حال عادی 219
- د) رنگ پوشش 219
- اشاره 223
- دو. در شرایط خاص 223
- 1. در عزاداریها 224
- 2. پوشش بانوان در مقابل نامحروم 226
- اشاره 227
- ه) پوشش بانوان 227
- یک. موضوع چادر 233
- دو. رنگ پوشش بانوان 236
- یک. لباس شهرت 237
- اشاره 237
- و) لباسهای ممنوع 237
- سه. لباس طلابافت و ابریشم خالص برای مردان 238
- دو. لباس ویژه مردان برای زنان و برعکس 238
- الف) هزینههای زندگی همسر و فرزندان 239
- چهار. پوشیدن لباس برای فخر فروشی 239
- 3. هزینههای ازدواج و خانواده 239
- اشاره 239
- ب) مهر 241
- اشاره 241
- یک. محاسبه قدرت خرید مهرالسنه در عصر حاضر 243
- ج) مراسم و جشن ازدواج 244
- دو. هدیه ازدواج 244
- اشاره 245
- 4. مسکن 245
- الف) کیفیت ساختمان 246
- ب) بلندی ساختمان 248
- ج) ولیمه مسکن 249
- د) ویژگی های مسکن مطلوب 250
- 5. وسیله نقلیه 254
- اشاره 256
- 6. آرایش و زیبایی 256
- الف) برای خانمها 260
- ب) افراد متأهل 261
- د) در برابر دشمن 263
- ج) در برابر جمع 263
- ه ) در مناسبتهای ویژه 264
- و) در مسجد و هنگام عبادت 264
- ز) حدود آرایش 265
- یک. آرایش خانم در برابر نامحرم 265
- اشاره 265
- دو. خرید و مصرف لوازم آرایشی 268
- سه. زینت و فخر فروشی 268
- چهار. زینت ممنوع برای مردان 269
- شش. هزینه نمودن برای لوازم آرایشی 269
- پنج. نامطلوب بودن آرایش در زمان مصیبت 269
- 7. حاملهای انرژی 270
- اشاره 270
- اشاره 271
- الف) پرهیز از مصرف بی رویه 271
- تأمل در دو مورد استثنا 271
- اشاره 274
- 8. مصارف بهداشتی و درمانی 274
- ب) مطلوبیت مصرف به مقدار نیاز و پرهیز از تفریط 274
- الف) اصل اوّل 275
- اشاره 275
- یک. تاکید بر تمیزی و نظافت 275
- دو. استحمام 277
- سه. زدودن موهای زائد بدن 277
- چهار. پاکیزه نگاهداشتن محیط 278
- پنج. مسواک زدن 279
- ب) اصل دوم 279
- 9. مصارف عبادی و اخلاقی 281
- اشاره 281
- الف) وضو و غسل 282
- ب) حج و زیارت 284
- اشاره 285
- ج) انفاق در راه خدا و وقف 285
- پاسخ به یک پرسش 286
- اشاره 290
- د) اطعام و میهمانی دادن 290
- یک) پذیرایی مناسب و بدور از تکلف 293
- دو) پذیرایی از صاحبان عزا 293
- اشاره 295
- 10. مصارف تفریحی 295
- الف) نکوهش لهو، لغو و لعب، و رابطه آن با تفریحات سالم 299
- یک. تفرجّ و گشت و گذار 302
- ب) نمونه هایی از تفریحات سالم 302
- سه. مسافرت 303
- دو. ورزشهای سالم 303
- 11. پس انداز و سرمایه گذاری 306
- اشاره 306
- الف) ممنوعیت راکدگذاری سرمایه 306
- ب) سرمایه گذاری در معاملات سودآور 308
- ج) تقسیم سرمایه 309
- 1. اسراف و تبذیر 311
- اشاره 311
- الف) مفهوم اسراف و تبذیر و تفاوت آن دو 311
- اشاره 311
- بخش پنجم: آسیب های مصرف صحیح 311
- اشاره 312
- ب) معیارهای تشخیص اسراف و تبذیر 312
- یک. ملاک شرعی 313
- دو. ملاک عرفی 314
- سه. نسبی بودن اسراف 317
- ج) گناه سنگین اسراف و تبذیر 318
- اشاره 318
- ضامن بودن اسرافکار 319
- یک. اسراف در آب 321
- د) گستره اسراف و تبذیر 321
- اشاره 321
- دو. اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها 323
- سه. اسراف در نان 325
- چهار. اسراف در لباس 326
- پنج. اسراف در مسکن و احداث بنا 327
- شش. اسراف در وسائل زندگی 328
- هفت. اسراف در وسایل نقلیه 329
- هشت. اسراف در هزینه های ازدواج 329
- نُه. اسراف در حامل های انرژی 330
- ده. اسراف در برگزاری مجالس و محافل 331
- یازده. اسراف در خرید و مصرف لوازم آرایشی 332
- دوازده. اسراف در تفریحات و سرگرمیها 333
- سیزده. اسراف از اموال عمومی و بیت المال 334
- چهارده. استفاده غیر بهینه از زمان 336
- اشاره 336
- یک پرسش: آیا ممنوعیت اسراف، استثناپذیر است؟ 337
- اشاره 351
- یک. ناآگاهی 351
- ه ) زمینه ها و عوامل اسراف و تبذیر 351
- دو. هواپرستی 352
- سه. ثروت اندوزی و رفاه زدگی 352
- چهار. رذیلت های اخلاقی 353
- پنج. الگوپذیری از مسرفان 354
- هفت. وسواس 355
- شش. تولید و عرضه نادرست کالا 355
- و) آسیب شناسی اسراف و تبذیر 358
- یک. نابودی سرمایه ها 358
- اشاره 358
- دو. تضییع حقوق دیگران 359
- سه. مفاسد اخلاقی و رفتاری 360
- چهار. سقوط معنوی 361
- ز) درمان شناسی اسراف و تبذیر 361
- اشاره 361
- یک. تقویت باورها 362
- دو. تثبیت ارزش های اخلاقی 362
- پنج. تربیت خانوادگی 363
- چهار. نظارت همگانی 363
- سه. افزایش آگاهی های عمومی 363
- 2. اتراف (رفاه زدگی و مصرف گرایی) 364
- اشاره 364
- الف) مفهوم شناسی اتراف 364
- ب) ویژگی های مترفان 365
- اشاره 365
- یک. حق انکاری و مقابله با پیامبران و مصلحان اجتماعی 365
- سه. مصرف نمادین، خودنمایی و فخرفروشی 367
- دو. اسراف، غصب و تضییع حقوق 367
- چهار. بی توجهی به محرومان و خودداری از مشارکت در کارهای خیر 368
- ج) عوامل اتراف 368
- دو. فساد اخلاقی و رفتاری 369
- یک. زیان اقتصادی 369
- د) آسیب شناسی اتراف 369
- اشاره 369
- سه. نابودی تمدن ها و فرهنگ ها 370
- یک. تقویت باورهای ایمانی و ارزش های اخلاقی 371
- چهار. فرجام اخروی 371
- ه ) درمان شناسی اتراف 371
- اشاره 371
- دو. برقراری عدالت اجتماعی 372
- سه. دوری خواص از اتراف 372
- بخش ششم: آثار مثبت اصلاح مصرف 374
- اشاره 374
- اشاره 374
- الف) پیشگیری از هدر رفتن سرمایه ها 374
- 1. آثار اقتصادی 374
- ج) حفظ سرمایه ها و رعایت حقوق دیگران 375
- ب) برخورداری از برکت 375
- د) پس انداز و سرمایه گذاری 378
- ه ) بی نیازی و مصونیت از فقر و ورشکستگی 379
- 2. فرهنگی 380
- و) خود کفایی و استقلال اقتصادی 380
- الف) استقلال فرهنگی 380
- اشاره 380
- ب) مقابله موفّق با تهاجم فرهنگی 382
- ج) گسترش علم 382
- الف) تقویت ایمان 383
- اشاره 383
- 3. معنوی 383
- د) پیشگیری از فساد اخلاقی 383
- ب) محبوبیت نزد خداوند 384
- 4. سیاسی 385
- مصونیت از افزایش شکاف طبقاتی 385
- اشاره 385
- الف) سلامت 386
- 5. بهداشتی 386
- اشاره 386
- اشاره 388
- 6. اخروی 388
- ب) پیشگیری به جای درمان 388
- الف) رهایی از نارضایتی الهی 388
- ب) مصونیت از خواری در قیامت 389
- کتابنامه 390
«انّا اهل بیت لانتداوی إلاّ بافاضه الماء البارد یصبّ علینا و اکل التفاح:(1) ما اهل بیت، جز به آب سرد که بر ما ریخته می شود و خوردن سیب، درمان نمیکنیم.»
نیز در روایاتی دیگر، خوردن کباب، دوای کم خونی و ضعف بدن بیان گردیده است.(2) نیک روشن است که در این گونه روایات، مقصود از دارو، مفید بودن می باشد. یعنی با مصرف این گونه مواد غذایی، بهبودی به صورت تدریجی حاصل میشود تا فرد در حدّ امکان، به داروهای مصطلح مراجعه ننماید.(3) در روایات فراوان دیگری نیز، خواص میوهها و غذاها بیان شده که خود، جنبه پیشگیری دارد.(4)
از بعُد اقتصادی، تهیه لوازم بهداشتی و نیز مخارج دارو و درمان به هنگام نیاز، همچنین آب، در حدّ متعارف و نیاز و به دور از افراط و تفریط، بخشی از هزینههای فرد را به خود ویژه میسازد.
9. مصارف عبادی و اخلاقی
اشاره
در الگوی مصرف فرد مسلمان، هزینههایی نیز به مصارف عبادی ویژه میگردد. چه، برخی از عبادات، به طور کامل، واجب مالی میباشند، چونان زکات و خمس، و برخی دیگر، گرچه اصالتاً واجب بدنی اند، لیک نیازمند هزینه نمودن برای تهیه مقدمات یا پارهای از اجزاء آن است، مانند وضو و غسل که نیازمند تهیه آب و حج که نیازمند صرف هزینهای برای رساندن خود به مکه، مخارج سفر و قربانی است. بر این اساس، به طور طبیعی الگوی مصرف مسلمان، تفاوتهایی با فرد غیر مسلمان دارد.
اکنون پارهای از این موارد را به اختصار برمیرسیم:
1- . شیخ حرّ عاملی، الفصول المهمّه، ج3، ص107.
2- . نک: شیخ کلینی، الکافی، ج6، ص319.
3- . در این باره نک: محمّد جواد شجاعی شکوری، پژوهش در احادیث و روایات طبی، پایان نامه کارشناس ارشد، صص34- 36.
4- . نک: شیخ کلینی، الکافی، ج6، صص318- 375.