- سخن ناشر 1
- اشاره 3
- 1. جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- بخش اوّل: جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- اشاره 3
- الف) اهداف و انگیزه های مصرف 5
- ب) محدودیت های مصرف 7
- ج) رفتارها، برخاسته از باورها 10
- د) تلاش برای سازگاری رفتارها و باورها 11
- ه) ضرورت دستیابی به الگوی زندگی 12
- 2. مصرف گرایی؛ الگوی زندگی در عصر حاضر 13
- اشاره 13
- الف) توسعه، بهانه رواج مصرف گرایی در جوامع اسلامی 17
- ب) تعالیم اصیل دینی، تنها راه بازگشت به مصرف صحیح 18
- 3. مفهوم مصرف در متون دینی 19
- اشاره 19
- الف) اصالت زندگی اخروی 20
- ب) پیوند مصرف با حیات اخروی انسان 22
- 4. اهمیت مصرف در نگاه دینی 24
- 1. غیب باوری 27
- بخش دوم: مبانی و زمینه های شکل دهنده مصرف صحیح 27
- اشاره 27
- 2. معاد باوری 29
- 3. توجه به هدف خلقت 30
- 4. امانت داری 32
- اشاره 32
- الف) قرآن و اهل بیت علیهم السلام 34
- ب) خویشتن خویش 35
- ج) جامعه و دیگران 36
- 5. مسؤولیت پذیری 38
- اشاره 38
- آثار مسؤولیت پذیری در مصرف صحیح 39
- 6. نظم مداری 40
- 7. آموزش و فرهنگ سازی 44
- اشاره 46
- بخش سوم: اصول و شاخصه های مصرف صحیح 46
- الف) اصل نیاز 47
- یک. مفهوم شناسی نیاز 47
- اشاره 47
- اشاره 47
- 1. الگوی مصرف عمومی و اصول حاکم بر آنها 47
- دیدگاه فقیهان 49
- 1. اضطرار 50
- دو. سطوح مختلف در تأمین نیازهای مادّی 50
- اشاره 50
- 2. عسر و حرج (ضیق) 53
- 3 و 4. مسکنت و فقر 55
- 5. سطح عمومی (معروف) 60
- 6. توسعه و رفاه 61
- سه. سطح مطلوب تأمین نیازها 62
- 7. اسراف 62
- چهار. عدم مطلوبیت اکتفا به حدّاقل 64
- پنج. نرسیدن به حدّ اسراف و اتراف 68
- شش. تعیین سطح مطلوب مصرف و نقش عرف 69
- هفت. مسأله شأن و تحلیل صحیح آن 72
- اشاره 72
- 1. روایاتی در باب ازدواج 78
- 2. روایاتی در موضوع استطاعت در حّج 81
- 3. شأن از دیدگاه فقیهان 83
- هشت. نیازهای معنوی (عبادی) 87
- ب) توجه به اولویت ها 88
- اشاره 93
- ج) اصل تقدیر معیشت 93
- دو. تناسب درآمد با هزینه ها 94
- یک. توجه به نیازمندیهای جسمی و روحی و اولویت بندی آن 94
- سه. شرایط اقتصادی جامعه و عموم مردم 96
- د) اصل میانه روی 97
- اشاره 97
- چهار. پس انداز 97
- یک. جایگاه اعتدال در مصرف 98
- دو. معیارهای اعتدال 100
- اشاره 100
- 1. «نیاز» آدمی به امکانات مادّی و کالاهای مصرفی 101
- 2. شرایط زمان 102
- سه. گستره اعتدال در مصرف 104
- 1. میانه روی در خوراک 104
- اشاره 104
- 2. میانه روی در وسایل زندگی 105
- 3. میانه روی در ساخت مسکن 105
- 4. میانه روی در خرید مرکب 106
- 5. میانه روی در هزینه های ازدواج 106
- 1. آثار اقتصادی 107
- چهار. آثار مثبت اعتدال 107
- اشاره 107
- 2. سلامت جسم و جان 108
- 5. پاسخ به یک پرسش 109
- 3. زمینه سازی برای فعالیت های معنوی 109
- 4. محبوبیت الهی 109
- اشاره 111
- پنج. نفی تفریط 111
- 1. عوامل و زمینهها 112
- 2. آموزههای دینی در باره نفی تفریط در مصرف 112
- 3. آثار و پیآمدها 116
- شش. اکتفا به حداقل ها در زمان ناداری 117
- ه) اصل الگو ناپذیری از بیگانگان 119
- اشاره 119
- یک. پی آمدها 122
- دو. معیار بیگانه بودن کالاهای مصرفی 122
- اشاره 125
- و) اصل الگو ناپذیری از مترفان و مسرفان 125
- یک. پی آمدهای همنشینی با مترفان 127
- اشاره 128
- دو. راهکارها 128
- 1. نگاه به فرودست در زندگی 131
- 2. همنشینی و معاشرت با هم سطح خود 132
- 3. ممنوعیت مصرف به هدف خودنمایی و فخر فروشی 135
- 4. حفظ صلابت و عزّت در برابر دشمنان 143
- اشاره 143
- ز) اصل ساده زیستی 143
- یک. مطلوبیت زهد، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 144
- دو. مطلوبیت قناعت، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 145
- سه. کم خرج بودن و سبکباری 148
- چهار. سیره عملی اولیای خدا 149
- پنج. مرز ساده زیستی 151
- شش. مفهوم صحیح ساده زیستی 154
- هفت. رابطه ساده زیستی با گشاده دستی و رفاه اقتصادی 159
- هشت. آثار مثبت ساده زیستی 163
- نه. راهکارهای ایجاد روحیه قناعت 165
- ح) همدردی در تنگناهای اقتصادی 166
- اشاره 166
- یک. ایثار مطلوب و رعایت بیشترین بازدهی 167
- دو. تعارض ایثار با میانه روی 167
- سه. انفاق از مازاد درآمد 172
- اشاره 173
- ط) توجه به متغیّرها (سنّ، جسم، جغرافیا و...) 173
- یک. سنّ و سال 173
- دو. فصول مختلف، مناطق جغرافیایی، آب و هوا 174
- چهار. زمان های ویژه 175
- سه. داخل و بیرون خانه (حریم خصوصی و عمومی) 175
- ی) پرهیز از مصارف ممنوع 176
- اشاره 176
- 2. الگوهای مصرفی ویژه و اصول حاکم بر آنها 176
- الف) الگوی مصرف ویژه حاکمان 177
- اشاره 180
- ب) الگوی مصرف از اموال عمومی و بیت المال 180
- یک. نهایت صرفه جویی و سخت گیری 181
- دو. ممنوعیت استفاده شخصی 181
- سه. جلوگیری از سوء استفاده فرزندان و نزدیکان 182
- چهار. پرهیز از بخشش بی حساب بیت المال 183
- بخش چهارم: تعیین الگوی مصرف صحیح 185
- اشاره 185
- اشاره 185
- 1. تغذیه 185
- الف. پرهیز از خوراکی های ممنوع 186
- اشاره 186
- یک. مشروبات الکلی و شراب 187
- دو-پنج. مردار، خون، گوشت خوک و ذبحی که نام خدا برآن برده نشده 189
- اشاره 189
- 1. زیان های خوردن مُردار 189
- 2. زیان های خوردن خون 190
- 3. زیان های گوشت خوک 191
- شش. حیوانات حرام گوشت 192
- هفت. مال غصبی 192
- هشت. مصرف مواد زیانبار 194
- نُه. محدودیت های زمانی و مکانی 194
- ب) تنوع در تغذیه 195
- ج) نقش زمان و شرایط محیطی در نوع تغذیه 201
- د) مقدار تغذیه 203
- اشاره 203
- اهمیت صبحانه و شام 205
- ه) کیفیت تغذیه 206
- اشاره 206
- یک) مرغوبیت مواد مصرفی 207
- دو) پرهیز از افراط، اتراف و اسراف 208
- سه) اکتفا به حداقلها در شرایط خاص 208
- چهار) پذیرایی آبرومندانه و بدور از تکلّف از میهمان 210
- 2. پوشاک 212
- اشاره 212
- الف) تعداد لباس 213
- ب) کیفیت پوشاک 215
- ج) مُد لباس 217
- د) رنگ پوشش 219
- یک. در حال عادی 219
- اشاره 219
- اشاره 223
- دو. در شرایط خاص 223
- 1. در عزاداریها 224
- 2. پوشش بانوان در مقابل نامحروم 226
- ه) پوشش بانوان 227
- اشاره 227
- یک. موضوع چادر 233
- دو. رنگ پوشش بانوان 236
- اشاره 237
- یک. لباس شهرت 237
- و) لباسهای ممنوع 237
- دو. لباس ویژه مردان برای زنان و برعکس 238
- سه. لباس طلابافت و ابریشم خالص برای مردان 238
- چهار. پوشیدن لباس برای فخر فروشی 239
- اشاره 239
- الف) هزینههای زندگی همسر و فرزندان 239
- 3. هزینههای ازدواج و خانواده 239
- ب) مهر 241
- اشاره 241
- یک. محاسبه قدرت خرید مهرالسنه در عصر حاضر 243
- ج) مراسم و جشن ازدواج 244
- دو. هدیه ازدواج 244
- 4. مسکن 245
- اشاره 245
- الف) کیفیت ساختمان 246
- ب) بلندی ساختمان 248
- ج) ولیمه مسکن 249
- د) ویژگی های مسکن مطلوب 250
- 5. وسیله نقلیه 254
- 6. آرایش و زیبایی 256
- اشاره 256
- الف) برای خانمها 260
- ب) افراد متأهل 261
- د) در برابر دشمن 263
- ج) در برابر جمع 263
- ه ) در مناسبتهای ویژه 264
- و) در مسجد و هنگام عبادت 264
- یک. آرایش خانم در برابر نامحرم 265
- اشاره 265
- ز) حدود آرایش 265
- سه. زینت و فخر فروشی 268
- دو. خرید و مصرف لوازم آرایشی 268
- چهار. زینت ممنوع برای مردان 269
- شش. هزینه نمودن برای لوازم آرایشی 269
- پنج. نامطلوب بودن آرایش در زمان مصیبت 269
- اشاره 270
- 7. حاملهای انرژی 270
- تأمل در دو مورد استثنا 271
- الف) پرهیز از مصرف بی رویه 271
- اشاره 271
- اشاره 274
- ب) مطلوبیت مصرف به مقدار نیاز و پرهیز از تفریط 274
- 8. مصارف بهداشتی و درمانی 274
- اشاره 275
- یک. تاکید بر تمیزی و نظافت 275
- الف) اصل اوّل 275
- دو. استحمام 277
- سه. زدودن موهای زائد بدن 277
- چهار. پاکیزه نگاهداشتن محیط 278
- پنج. مسواک زدن 279
- ب) اصل دوم 279
- اشاره 281
- 9. مصارف عبادی و اخلاقی 281
- الف) وضو و غسل 282
- ب) حج و زیارت 284
- ج) انفاق در راه خدا و وقف 285
- اشاره 285
- پاسخ به یک پرسش 286
- اشاره 290
- د) اطعام و میهمانی دادن 290
- یک) پذیرایی مناسب و بدور از تکلف 293
- دو) پذیرایی از صاحبان عزا 293
- اشاره 295
- 10. مصارف تفریحی 295
- الف) نکوهش لهو، لغو و لعب، و رابطه آن با تفریحات سالم 299
- ب) نمونه هایی از تفریحات سالم 302
- یک. تفرجّ و گشت و گذار 302
- دو. ورزشهای سالم 303
- سه. مسافرت 303
- 11. پس انداز و سرمایه گذاری 306
- اشاره 306
- الف) ممنوعیت راکدگذاری سرمایه 306
- ب) سرمایه گذاری در معاملات سودآور 308
- ج) تقسیم سرمایه 309
- بخش پنجم: آسیب های مصرف صحیح 311
- اشاره 311
- 1. اسراف و تبذیر 311
- اشاره 311
- الف) مفهوم اسراف و تبذیر و تفاوت آن دو 311
- ب) معیارهای تشخیص اسراف و تبذیر 312
- اشاره 312
- یک. ملاک شرعی 313
- دو. ملاک عرفی 314
- سه. نسبی بودن اسراف 317
- اشاره 318
- ج) گناه سنگین اسراف و تبذیر 318
- ضامن بودن اسرافکار 319
- اشاره 321
- یک. اسراف در آب 321
- د) گستره اسراف و تبذیر 321
- دو. اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها 323
- سه. اسراف در نان 325
- چهار. اسراف در لباس 326
- پنج. اسراف در مسکن و احداث بنا 327
- شش. اسراف در وسائل زندگی 328
- هشت. اسراف در هزینه های ازدواج 329
- هفت. اسراف در وسایل نقلیه 329
- نُه. اسراف در حامل های انرژی 330
- ده. اسراف در برگزاری مجالس و محافل 331
- یازده. اسراف در خرید و مصرف لوازم آرایشی 332
- دوازده. اسراف در تفریحات و سرگرمیها 333
- سیزده. اسراف از اموال عمومی و بیت المال 334
- اشاره 336
- چهارده. استفاده غیر بهینه از زمان 336
- یک پرسش: آیا ممنوعیت اسراف، استثناپذیر است؟ 337
- یک. ناآگاهی 351
- اشاره 351
- ه ) زمینه ها و عوامل اسراف و تبذیر 351
- دو. هواپرستی 352
- سه. ثروت اندوزی و رفاه زدگی 352
- چهار. رذیلت های اخلاقی 353
- پنج. الگوپذیری از مسرفان 354
- شش. تولید و عرضه نادرست کالا 355
- هفت. وسواس 355
- اشاره 358
- یک. نابودی سرمایه ها 358
- و) آسیب شناسی اسراف و تبذیر 358
- دو. تضییع حقوق دیگران 359
- سه. مفاسد اخلاقی و رفتاری 360
- چهار. سقوط معنوی 361
- ز) درمان شناسی اسراف و تبذیر 361
- اشاره 361
- دو. تثبیت ارزش های اخلاقی 362
- یک. تقویت باورها 362
- پنج. تربیت خانوادگی 363
- چهار. نظارت همگانی 363
- سه. افزایش آگاهی های عمومی 363
- الف) مفهوم شناسی اتراف 364
- 2. اتراف (رفاه زدگی و مصرف گرایی) 364
- اشاره 364
- ب) ویژگی های مترفان 365
- اشاره 365
- یک. حق انکاری و مقابله با پیامبران و مصلحان اجتماعی 365
- سه. مصرف نمادین، خودنمایی و فخرفروشی 367
- دو. اسراف، غصب و تضییع حقوق 367
- ج) عوامل اتراف 368
- چهار. بی توجهی به محرومان و خودداری از مشارکت در کارهای خیر 368
- د) آسیب شناسی اتراف 369
- اشاره 369
- یک. زیان اقتصادی 369
- دو. فساد اخلاقی و رفتاری 369
- سه. نابودی تمدن ها و فرهنگ ها 370
- ه ) درمان شناسی اتراف 371
- اشاره 371
- یک. تقویت باورهای ایمانی و ارزش های اخلاقی 371
- چهار. فرجام اخروی 371
- سه. دوری خواص از اتراف 372
- دو. برقراری عدالت اجتماعی 372
- 1. آثار اقتصادی 374
- بخش ششم: آثار مثبت اصلاح مصرف 374
- اشاره 374
- اشاره 374
- الف) پیشگیری از هدر رفتن سرمایه ها 374
- ب) برخورداری از برکت 375
- ج) حفظ سرمایه ها و رعایت حقوق دیگران 375
- د) پس انداز و سرمایه گذاری 378
- ه ) بی نیازی و مصونیت از فقر و ورشکستگی 379
- الف) استقلال فرهنگی 380
- اشاره 380
- و) خود کفایی و استقلال اقتصادی 380
- 2. فرهنگی 380
- ج) گسترش علم 382
- ب) مقابله موفّق با تهاجم فرهنگی 382
- اشاره 383
- الف) تقویت ایمان 383
- د) پیشگیری از فساد اخلاقی 383
- 3. معنوی 383
- ب) محبوبیت نزد خداوند 384
- مصونیت از افزایش شکاف طبقاتی 385
- اشاره 385
- 4. سیاسی 385
- الف) سلامت 386
- 5. بهداشتی 386
- اشاره 386
- اشاره 388
- 6. اخروی 388
- الف) رهایی از نارضایتی الهی 388
- ب) پیشگیری به جای درمان 388
- ب) مصونیت از خواری در قیامت 389
- کتابنامه 390
به آنان داده نشود.(1) حتّی بر حاکم لازم است در این صورت، افرادی را با هزینه بیت المال به مکه بفرستد.(2)
از سوی دیگر، روایات فراوانی بر مطلوبیت حجّ مستحبی تأکید نموده و پاداش های فراوانی را برای آن برشمردهاند.(3)
چنان که در مورد زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله و دیگر امامان علیهم السلام و اولیای الهی نیز، به ویژه زیارت امام حسین علیه السلام و امام رضا علیه السلام، روایات فراوانی وجود دارد.(4)
نیک روشن است که انجام حج و زیارتْ نیازمند صرف هزینه و تأمین مخارجی است که با رعایت اصل اولویت، در تخصیص درآمدِ فرد مسلمان، لحاظ میگردد؛ به این معنا که بر فرد مستطیع، انجام حج، واجب فوری است و بدین جهت، تأمین هزینه های آن، بر دیگر مخارج، اولویت دارد، لیک حج مستحبی و زیارات، به دلیل استحبابی بودن، در اولویت نخست نبوده و پس از تأمین نیازهای اساسی وی و خانواده اش مورد توجه قرار میگیرند.
ج) انفاق در راه خدا و وقف
اشاره
انفاق بخشی از مازاد درآمد در راه خدا، سهمی را در هزینه های فرد با ایمان به خود ویژه می سازد. قرآن کریم انفاق را از ارکان و نشانه های راستیِ ایمان،(5) هم ردیف نماز(6) و جهاد با جان(7) و تهجّد شبانه(8) و نشانه متقین(9) و گردنه ای در مسیر تکامل(10) دانسته و
1- . نک: شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج8، صص13- 15.
2- . نک: همان، صص15- 16؛ به حکم این روایات، زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله نیز چنین است.
3- . نک: همان، صص64- 75.
4- . برای نمونه نک: شیخ کلینی، الکافی، ج4، صص548- 562 و 579- 587.
5- . نک: انفال(8)، آیات3- 4؛ حجرات(49)، آیه15.
6- . نک: بقره(2)، آیه3.
7- . نک: بقره(2)، آیات193 و 195؛ توبه(9)، آیه41.
8- . نک: سجده(32)، آیه16.
9- . نک: آل عمران(3)، آیات133- 134.
10- . نک: بلد(90)، آیات11- 14.