اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 308

اطلاق «فی سبیل الله»(1) در آیه، برداشت علاّمه طباطبایی صحیحتر می نماید.(2) بنابراین، مال و ثروت بایستی به نفع مصالح عمومی جامعه اسلامی، در چرخه تولید و تجارت قرار گیرد و راکد گذاردن آن، به زیان اقتصاد فرد و جامعه است.

در روایات نیز، با اشاره به زیانهای اقتصادی راکد گذاردن ثروت، بر لزوم سرمایه گذاری آن در فعالیت های اقتصادی سودآور، تأکید می شود. امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«ما یخلّف الرجل بعده شیئاً أشدّ علیه من المال الصامت، قال: قلت له: کیف یصنع؟ قال یضعه فی الحائط والبستان والدار:(3) مرد پس از [مرگ] خود، چیزی سخت تر از مال راکد بر جای نمی نهد. [راوی] گوید: گفتم: آن را چه کند؟ فرمود: در [احیای] مزرعه و بوستان و خانه قرار دهد.»

نیز امام باقر علیه السلام می فرمایند:

«...إنّه من باع أرضاً أو ماءاً ولم یضع ثمنه فی أرضٍ وماءٍ ذهب ثمنه مَحقاً:(4) به راستی هرکس زمینی یا آبی را بفروشد و بهایش را در زمین و آبی [دیگر] سرمایه گذاری نکند، بهای آن بی برکت و نابود شود.»

ب) سرمایه گذاری در معاملات سودآور

از موارد اصلاح مال در تجارت، معاملات سودآور است، چنان که در سخنی از امام صادق علیه السلام، چنین آمده است: مردی از شغل خود شِکوه می کرد، پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود:

1- . چنان که در آیه61 از سوره توبه (در مصارف زکات)، «فی سبیل الله»، «تمام مصالح مسلمانان» دانسته شده است. نک: شیخ طوسی، التبیان، ج5، ص244؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج5 و 6، ص65.
2- . قرائن دیگری نیز مؤید این برداشت است از جمله این که، ظاهر «لاینفقونها» در آیه، بیانگر نکوهش انفاق اموال مازاد بر نیاز است در حالی که در زکات تنها انفاق بخشی از اموال واجب است.
3- . شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج3، ص170؛ نیز نک: شیخ کلینی، الکافی، ج5، ص91. روشن است که ذکر «مزرعه و باغ و خانه» برای مثال است و مراد، سرمایه گذاری در امور تولیدی و سودآور می باشد. در این باره نک: شیرازی، محمّد، الفقه، ج96، ص152.
4- . شیخ کلینی، الکافی، ج5، ص91.