اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 334

5- یادکردنی است در خصوص بکارگیری ظروف ساخته شده از طلا و نقره، طلاکاری مساجد و سقف و دیوارهای خانه و طلاکاری وسایلی همچون شمشیر و لگام اسب، بین فقیهان گفتگوهایی فراوان وجود دارد. شماری، موارد یادشده را تحریم نموده­اند و دلایلی برآن آورده­اند که از جمله آنها، صدق اسراف می­باشد. شماری دیگر، همه یا برخی از موارد یادشده را مجاز دانسته­اند مشروط برآن که غرضی منطقی و عقلایی داشته باشد و اسراف به شمار نیاید، مانند آن که طلاکاری مساجد، نوعی تعظیم شعائر محسوب گردد. این همه، در صورتی است که نصّی خاص بر حرمت وجود نداشته باشد. تفصیل فزون­تر را بنگرید در: شیخ طوسی، المسبوط، ج1، ص13؛ همو، الخلاف، ج2، ص78؛ حلّی، ابن ادریس، السرائر، ج1، ص440؛ محقّق حلّی، المعتبر، صص127 و 267؛ شهید اوّل، الذکری، ج1، ص148؛ محقّق اردبیلی، مجمع الفائده، ج1، صص363- 364؛ نجفی، محمّد حسن، جواهر الکلام، ج14، صص89- 90 و ج6، صص339- 340؛ محقّق همدانی، مصباح الفقیه، ج2، ص704؛ انصاری، محمّد علی، الموسوعه الفقیه المیسره، ج3، صص206- 209.

حلال و سرگرمی­های مشروع است. لیک در این مورد نیز، از اسراف و زیاده روی نهی شده است؛ امام کاظم علیه السلام، در روایتی، پس از آن که می فرمایند: تلاش کنید زمان خود را چهار بخش نمایید... و بخشی برای لذات حلال، در ادامه چنین می­افزایند:

«اجعلوا لانفسکم حظاً من الدنیا بإعطائها ما تشتهی من الحلال ومالا یثلم المروه وما لا سرف فیه، واستعینوا بذلک علی امور الدین:(1) برای خویشتن، بهره­ای از دنیا قرار دهید، بدین سان که به امور حلال مورد تمایل خود، که خلاف مروّت نبوده و اسرافی در آن نباشد، بپردازید و از آن، بر امور دینی خود کمک بگیرید.»

اسراف در لذّات حلال و تفریحات سالم، می­تواند مصادیق گوناگونی داشته باشد. از جمله زیاده روی از نظر زمان و اختصاص دادن زمانی طولانی به این کار، اسراف در هزینه­های آن، همچون خرید بیش از حدّ متعارف وسایل سرگرمی، مسافرت های پرخرج و مانندآن، حتّی اختصاص دادن زمان کار یا عبادت به تفریح و سرگرمی، که نوعی خروج از حدّ و اسراف می­باشد.

نیک روشن است که از بُعد اقتصادی، تمکن مالی فرد و تناسب هزینه­ها با درآمدهای وی و دیگر اصول حاکم بر مصرف همچون سطح رفاه عمومی و نیز نوع کار وی و مقدار نیاز جسمی و روحی او به تفریح و سرگرمی به منظور رفع خستگی و ایجاد نشاط، همگی بر سطح مصرف او در این زمینه مؤثرند، به گونه­ای که ممکن است نوع و مقدار مشخصی از یک تفریح، برای فردی اسراف تلقی گردد و برای فردی دیگر با شرایطی متفاوت، چنین نباشد.

سیزده. اسراف از اموال عمومی و بیت المال

از بدترین انواع اسراف، تضییع اموال عمومی و هدر دادن سرمایه­های متعلق به بیت المال است. زیرا علاوه بر گناه اسراف و پی آمدهای اقتصادی منفی آن، تضییع حقوق