اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 352

جلوگیری از اسراف را «بخل ورزی» نامند. همچنین بی اطلاعی از حکم و نیز ناآگاهی از پیامدهای فردی و اجتماعی و عواقب اخروی آن، باعث می شود عدّه ای این مسأله را بی اهمیت انگارند و انگیزه ای برای دوری از آن نداشته باشند.

از این رو، امیر مؤمنان علیه السلام به طور کلی، سرچشمه زیاده رویها و کوتاهی ها را جهل و ناآگاهی آدمی می داند.

«لایری الجاهل إلاّ مفرطاً أو مفرّطاً:(1) نادان شناخته نشود جز آن که در کارها، زیاده روی یا کوتاهی کند.»

دو. هواپرستی

یکی از عوامل مهم اسراف و تبذیر، هواپرستی است. نفس آدمی در گرایش به لذتهای مادّی، سیری ناپذیر است، از این رو هرگاه خواسته های نفس با آموزه های عقلانی و دینی مهار نگردد، از نظر روحی و روانی، سرچشمه غفلت از خدا و خلق می گردد و از نظر رفتاری، قویترین عاملی است که آدمی را به سوی زشتیها(2) و زیاده رویها می کشاند و موجب بیگانگی او از همه اصول اخلاقی می گردد.

از این رو، قرآن کریم، پیروی از هوای نفس را، زمینه ساز افراط و زیاده روی می داند:

{وَلا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطاً:(3) و از آن کس که قلبش را از یاد خود غافل ساخته ایم و از هوس خود پیروی کرده و [اساس] کارش بر زیاده روی است، اطاعت مکن. }

سه. ثروت اندوزی و رفاه زدگی

مال و ثروت به طور طبیعی زمینه ساز رفاه زدگی و هواپرستی است(4) و با نپرداختن به

1- . نهج البلاغه، حکمت 67.
2- . نک: یوسف(12)، آیه53.
3- . کهف(18)، آیه28.
4- . نک: تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم، ص368.