اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 353

اصلاح و تهذیب نفس و بی توجهی به دستورات عقل و دین، روحیه مصرف گرایی و رفاه زدگی و به تعبیر قرآن، «اتراف» در آدمی به وجود می آید. بنابراین، ثروتمندیِ همراه با روحیه اشرافی گری، از زمینه های مهم اسراف و تبذیر به شمار می رود. از همین رو، یکی از ویژگیهای بارز مُترفان، زیاده روی در مصرف است.

این گونه است که قرآن کریم، گاه مترفان و گاه مسرفان را اصحاب دوزخ می داند:

{وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ... إِنَّهُمْ کَانُوا قَبْلَ ذَلِکَ مُتْرَفِینَ:(1) و یاران چپ، کدامند یاران چپ!... اینان بودند که پیش از این، ناز پروردگان بودند. }

{وَأَنَّ الْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ:(2) و اسرافکاران، همدمان آتشند.}

چهار. رذیلت های اخلاقی

منشأ دیگر بسیاری از انحرافات رفتاری و از جمله اسراف و تبذیر، فساد اخلاقی است. در این میان برخی رذیلتهای اخلاقی، ارتباط مستقیمی با موضوع بحث دارد که از آن جمله است، خودبرتربینی، برتری جویی و خودنمایی. از این رو، در اسلام، هرگونه مصرفی که زاییده برتری جویی یا با هدف خودنمایی انجام پذیرد، نکوهش شده است؛ قرآن کریم در دو جا، اسرافکاری فرعون را در کنار روحیه استکبارورزی و برتری جویی وی یاد می کند که خود، نشان از ارتباطی معنادار میان این دو دارد.

{وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِی الأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِینَ:(3) و بی تردید فرعون در زمین، برتری جوست و هم او از اسرافکاران است. }

روایات نیز، استفاده از امکانات مادّی به قصد فخرفروشی و خودنمایی را، زمینه ساز اسراف می داند و آن را نکوهیده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:

1- . واقعه(56)، آیات41 و 45.
2- . مؤمن(40)، بخشی از آیه43؛ نیز نک: مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج23، ص230.
3- . یونس(10)، آیه83؛ نیز نک: دخان(44)، آیه31. روشن است که «اسراف» در این جا، به مفهوم گسترده خود در معنای هرگونه تجاوز از حدّ و زیاده روی، به کار رفته است که فرعون، مصداق بارز آن در ابعاد گوناگون می باشد. نک: دمشقی، عمر بن علی، اللباب فی علوم الکتاب، ج10، ص392.