اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 370

رو، قرآن کریم، مترفان را مُفسِد و فاسق معرّفی می کند.(1)

سه. نابودی تمدن ها و فرهنگ ها

نتیجه دو آسیب یادشده، به ویژه سقوط اخلاقی و مفاسد اجتماعی، چیزی جز تهی شدن فرهنگ ها و جوامع از درون و در نتیجه، سقوط و نابودی آن نیست. قرآن کریم با تصریح به این نکته، می فرماید:

{وَإِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَه أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیراً:(2) و چون بخواهیم شهری را نابود سازیم، خوشگذرانانش را فرمان می دهیم تا در آن به انحراف [و فساد] بپردازند، و در نتیجه، عذاب بر آن [شهر] لازم گردد، پس آن را [به تمامی] نابود می کنیم. }

تعبیر {أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا} یا بدین معناست که مترفان را به اطاعت و فرمانبری، امر کردیم ولی آنان سرباز زدند و گناه کردند و یا طبق ظاهر آیه، به این معناست که آنها را به فسق فرمان دادیم، که در این صورت، نوعی مَجاز است و کنایه از فراهم ساختن وسایل و امکانات برای آنان تا با استفاده نادرست از آن، سزاوار نابودی شوند.(3)

شایان ذکر است که بر اساس آیات و روایات، در کنار سنّتِ نابودی مترفان و جوامع اترافی که در آیه پیشین اشاره شد، سنّت «استدراج» قرار دارد، بدین معنا که پروردگار، در مؤاخذه و نابودی آنان، نمی شتابد، بلکه گاه، درهای نعمت و رفاه بیشتر را به روی آنان می گشاید و این افزایش نعمت و لذّت، مقدمه دردناکتر شدن عذاب آنان خواهد بود.(4)

1- . نک: شعراء(26)، آیات147- 152؛ فجر(89)، آیات6 - 12؛ اسراء(17)، آیه16.
2- . اسراء(17)، آیه16.
3- . نک: زمخشری، الکشّاف، ج2، ص654؛ طباطبایی، سید محمّد حسین، المیزان، ج13، صص60 و 61.
4- . نک: انعام(6)، آیات44- 45؛ نیز: طباطبایی، سید محمّد حسین، المیزان، ج7، صص91- 93.