- سخن ناشر 1
- اشاره 3
- 1. جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- بخش اوّل: جایگاه مصرف در نگاه دینی 3
- اشاره 3
- الف) اهداف و انگیزه های مصرف 5
- ب) محدودیت های مصرف 7
- ج) رفتارها، برخاسته از باورها 10
- د) تلاش برای سازگاری رفتارها و باورها 11
- ه) ضرورت دستیابی به الگوی زندگی 12
- 2. مصرف گرایی؛ الگوی زندگی در عصر حاضر 13
- اشاره 13
- الف) توسعه، بهانه رواج مصرف گرایی در جوامع اسلامی 17
- ب) تعالیم اصیل دینی، تنها راه بازگشت به مصرف صحیح 18
- اشاره 19
- 3. مفهوم مصرف در متون دینی 19
- الف) اصالت زندگی اخروی 20
- ب) پیوند مصرف با حیات اخروی انسان 22
- 4. اهمیت مصرف در نگاه دینی 24
- بخش دوم: مبانی و زمینه های شکل دهنده مصرف صحیح 27
- اشاره 27
- 1. غیب باوری 27
- 2. معاد باوری 29
- 3. توجه به هدف خلقت 30
- اشاره 32
- 4. امانت داری 32
- الف) قرآن و اهل بیت علیهم السلام 34
- ب) خویشتن خویش 35
- ج) جامعه و دیگران 36
- اشاره 38
- 5. مسؤولیت پذیری 38
- آثار مسؤولیت پذیری در مصرف صحیح 39
- 6. نظم مداری 40
- 7. آموزش و فرهنگ سازی 44
- اشاره 46
- بخش سوم: اصول و شاخصه های مصرف صحیح 46
- یک. مفهوم شناسی نیاز 47
- 1. الگوی مصرف عمومی و اصول حاکم بر آنها 47
- اشاره 47
- الف) اصل نیاز 47
- اشاره 47
- دیدگاه فقیهان 49
- دو. سطوح مختلف در تأمین نیازهای مادّی 50
- اشاره 50
- 1. اضطرار 50
- 2. عسر و حرج (ضیق) 53
- 3 و 4. مسکنت و فقر 55
- 5. سطح عمومی (معروف) 60
- 6. توسعه و رفاه 61
- 7. اسراف 62
- سه. سطح مطلوب تأمین نیازها 62
- چهار. عدم مطلوبیت اکتفا به حدّاقل 64
- پنج. نرسیدن به حدّ اسراف و اتراف 68
- شش. تعیین سطح مطلوب مصرف و نقش عرف 69
- هفت. مسأله شأن و تحلیل صحیح آن 72
- اشاره 72
- 1. روایاتی در باب ازدواج 78
- 2. روایاتی در موضوع استطاعت در حّج 81
- 3. شأن از دیدگاه فقیهان 83
- هشت. نیازهای معنوی (عبادی) 87
- ب) توجه به اولویت ها 88
- اشاره 93
- ج) اصل تقدیر معیشت 93
- یک. توجه به نیازمندیهای جسمی و روحی و اولویت بندی آن 94
- دو. تناسب درآمد با هزینه ها 94
- سه. شرایط اقتصادی جامعه و عموم مردم 96
- چهار. پس انداز 97
- د) اصل میانه روی 97
- اشاره 97
- یک. جایگاه اعتدال در مصرف 98
- اشاره 100
- دو. معیارهای اعتدال 100
- 1. «نیاز» آدمی به امکانات مادّی و کالاهای مصرفی 101
- 2. شرایط زمان 102
- سه. گستره اعتدال در مصرف 104
- اشاره 104
- 1. میانه روی در خوراک 104
- 3. میانه روی در ساخت مسکن 105
- 2. میانه روی در وسایل زندگی 105
- 5. میانه روی در هزینه های ازدواج 106
- 4. میانه روی در خرید مرکب 106
- 1. آثار اقتصادی 107
- چهار. آثار مثبت اعتدال 107
- اشاره 107
- 2. سلامت جسم و جان 108
- 5. پاسخ به یک پرسش 109
- 4. محبوبیت الهی 109
- 3. زمینه سازی برای فعالیت های معنوی 109
- پنج. نفی تفریط 111
- اشاره 111
- 1. عوامل و زمینهها 112
- 2. آموزههای دینی در باره نفی تفریط در مصرف 112
- 3. آثار و پیآمدها 116
- شش. اکتفا به حداقل ها در زمان ناداری 117
- ه) اصل الگو ناپذیری از بیگانگان 119
- اشاره 119
- یک. پی آمدها 122
- دو. معیار بیگانه بودن کالاهای مصرفی 122
- و) اصل الگو ناپذیری از مترفان و مسرفان 125
- اشاره 125
- یک. پی آمدهای همنشینی با مترفان 127
- اشاره 128
- دو. راهکارها 128
- 1. نگاه به فرودست در زندگی 131
- 2. همنشینی و معاشرت با هم سطح خود 132
- 3. ممنوعیت مصرف به هدف خودنمایی و فخر فروشی 135
- 4. حفظ صلابت و عزّت در برابر دشمنان 143
- اشاره 143
- ز) اصل ساده زیستی 143
- یک. مطلوبیت زهد، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 144
- دو. مطلوبیت قناعت، تحلیل مفهوم و بیان کارآیی آن 145
- سه. کم خرج بودن و سبکباری 148
- چهار. سیره عملی اولیای خدا 149
- پنج. مرز ساده زیستی 151
- شش. مفهوم صحیح ساده زیستی 154
- هفت. رابطه ساده زیستی با گشاده دستی و رفاه اقتصادی 159
- هشت. آثار مثبت ساده زیستی 163
- نه. راهکارهای ایجاد روحیه قناعت 165
- ح) همدردی در تنگناهای اقتصادی 166
- اشاره 166
- یک. ایثار مطلوب و رعایت بیشترین بازدهی 167
- دو. تعارض ایثار با میانه روی 167
- سه. انفاق از مازاد درآمد 172
- یک. سنّ و سال 173
- اشاره 173
- ط) توجه به متغیّرها (سنّ، جسم، جغرافیا و...) 173
- دو. فصول مختلف، مناطق جغرافیایی، آب و هوا 174
- سه. داخل و بیرون خانه (حریم خصوصی و عمومی) 175
- چهار. زمان های ویژه 175
- 2. الگوهای مصرفی ویژه و اصول حاکم بر آنها 176
- ی) پرهیز از مصارف ممنوع 176
- اشاره 176
- الف) الگوی مصرف ویژه حاکمان 177
- ب) الگوی مصرف از اموال عمومی و بیت المال 180
- اشاره 180
- دو. ممنوعیت استفاده شخصی 181
- یک. نهایت صرفه جویی و سخت گیری 181
- سه. جلوگیری از سوء استفاده فرزندان و نزدیکان 182
- چهار. پرهیز از بخشش بی حساب بیت المال 183
- 1. تغذیه 185
- اشاره 185
- اشاره 185
- بخش چهارم: تعیین الگوی مصرف صحیح 185
- الف. پرهیز از خوراکی های ممنوع 186
- اشاره 186
- یک. مشروبات الکلی و شراب 187
- دو-پنج. مردار، خون، گوشت خوک و ذبحی که نام خدا برآن برده نشده 189
- اشاره 189
- 1. زیان های خوردن مُردار 189
- 2. زیان های خوردن خون 190
- 3. زیان های گوشت خوک 191
- هفت. مال غصبی 192
- شش. حیوانات حرام گوشت 192
- هشت. مصرف مواد زیانبار 194
- نُه. محدودیت های زمانی و مکانی 194
- ب) تنوع در تغذیه 195
- ج) نقش زمان و شرایط محیطی در نوع تغذیه 201
- د) مقدار تغذیه 203
- اشاره 203
- اهمیت صبحانه و شام 205
- اشاره 206
- ه) کیفیت تغذیه 206
- یک) مرغوبیت مواد مصرفی 207
- دو) پرهیز از افراط، اتراف و اسراف 208
- سه) اکتفا به حداقلها در شرایط خاص 208
- چهار) پذیرایی آبرومندانه و بدور از تکلّف از میهمان 210
- اشاره 212
- 2. پوشاک 212
- الف) تعداد لباس 213
- ب) کیفیت پوشاک 215
- ج) مُد لباس 217
- د) رنگ پوشش 219
- اشاره 219
- یک. در حال عادی 219
- اشاره 223
- دو. در شرایط خاص 223
- 1. در عزاداریها 224
- 2. پوشش بانوان در مقابل نامحروم 226
- اشاره 227
- ه) پوشش بانوان 227
- یک. موضوع چادر 233
- دو. رنگ پوشش بانوان 236
- اشاره 237
- یک. لباس شهرت 237
- و) لباسهای ممنوع 237
- سه. لباس طلابافت و ابریشم خالص برای مردان 238
- دو. لباس ویژه مردان برای زنان و برعکس 238
- 3. هزینههای ازدواج و خانواده 239
- چهار. پوشیدن لباس برای فخر فروشی 239
- اشاره 239
- الف) هزینههای زندگی همسر و فرزندان 239
- ب) مهر 241
- اشاره 241
- یک. محاسبه قدرت خرید مهرالسنه در عصر حاضر 243
- دو. هدیه ازدواج 244
- ج) مراسم و جشن ازدواج 244
- اشاره 245
- 4. مسکن 245
- الف) کیفیت ساختمان 246
- ب) بلندی ساختمان 248
- ج) ولیمه مسکن 249
- د) ویژگی های مسکن مطلوب 250
- 5. وسیله نقلیه 254
- اشاره 256
- 6. آرایش و زیبایی 256
- الف) برای خانمها 260
- ب) افراد متأهل 261
- د) در برابر دشمن 263
- ج) در برابر جمع 263
- و) در مسجد و هنگام عبادت 264
- ه ) در مناسبتهای ویژه 264
- اشاره 265
- یک. آرایش خانم در برابر نامحرم 265
- ز) حدود آرایش 265
- سه. زینت و فخر فروشی 268
- دو. خرید و مصرف لوازم آرایشی 268
- چهار. زینت ممنوع برای مردان 269
- پنج. نامطلوب بودن آرایش در زمان مصیبت 269
- شش. هزینه نمودن برای لوازم آرایشی 269
- اشاره 270
- 7. حاملهای انرژی 270
- الف) پرهیز از مصرف بی رویه 271
- اشاره 271
- تأمل در دو مورد استثنا 271
- ب) مطلوبیت مصرف به مقدار نیاز و پرهیز از تفریط 274
- اشاره 274
- 8. مصارف بهداشتی و درمانی 274
- الف) اصل اوّل 275
- یک. تاکید بر تمیزی و نظافت 275
- اشاره 275
- سه. زدودن موهای زائد بدن 277
- دو. استحمام 277
- چهار. پاکیزه نگاهداشتن محیط 278
- پنج. مسواک زدن 279
- ب) اصل دوم 279
- اشاره 281
- 9. مصارف عبادی و اخلاقی 281
- الف) وضو و غسل 282
- ب) حج و زیارت 284
- اشاره 285
- ج) انفاق در راه خدا و وقف 285
- پاسخ به یک پرسش 286
- اشاره 290
- د) اطعام و میهمانی دادن 290
- یک) پذیرایی مناسب و بدور از تکلف 293
- دو) پذیرایی از صاحبان عزا 293
- اشاره 295
- 10. مصارف تفریحی 295
- الف) نکوهش لهو، لغو و لعب، و رابطه آن با تفریحات سالم 299
- ب) نمونه هایی از تفریحات سالم 302
- یک. تفرجّ و گشت و گذار 302
- دو. ورزشهای سالم 303
- سه. مسافرت 303
- اشاره 306
- الف) ممنوعیت راکدگذاری سرمایه 306
- 11. پس انداز و سرمایه گذاری 306
- ب) سرمایه گذاری در معاملات سودآور 308
- ج) تقسیم سرمایه 309
- 1. اسراف و تبذیر 311
- اشاره 311
- بخش پنجم: آسیب های مصرف صحیح 311
- اشاره 311
- الف) مفهوم اسراف و تبذیر و تفاوت آن دو 311
- اشاره 312
- ب) معیارهای تشخیص اسراف و تبذیر 312
- یک. ملاک شرعی 313
- دو. ملاک عرفی 314
- سه. نسبی بودن اسراف 317
- ج) گناه سنگین اسراف و تبذیر 318
- اشاره 318
- ضامن بودن اسرافکار 319
- د) گستره اسراف و تبذیر 321
- اشاره 321
- یک. اسراف در آب 321
- دو. اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها 323
- سه. اسراف در نان 325
- چهار. اسراف در لباس 326
- پنج. اسراف در مسکن و احداث بنا 327
- شش. اسراف در وسائل زندگی 328
- هشت. اسراف در هزینه های ازدواج 329
- هفت. اسراف در وسایل نقلیه 329
- نُه. اسراف در حامل های انرژی 330
- ده. اسراف در برگزاری مجالس و محافل 331
- یازده. اسراف در خرید و مصرف لوازم آرایشی 332
- دوازده. اسراف در تفریحات و سرگرمیها 333
- سیزده. اسراف از اموال عمومی و بیت المال 334
- چهارده. استفاده غیر بهینه از زمان 336
- اشاره 336
- یک پرسش: آیا ممنوعیت اسراف، استثناپذیر است؟ 337
- اشاره 351
- یک. ناآگاهی 351
- ه ) زمینه ها و عوامل اسراف و تبذیر 351
- دو. هواپرستی 352
- سه. ثروت اندوزی و رفاه زدگی 352
- چهار. رذیلت های اخلاقی 353
- پنج. الگوپذیری از مسرفان 354
- هفت. وسواس 355
- شش. تولید و عرضه نادرست کالا 355
- اشاره 358
- و) آسیب شناسی اسراف و تبذیر 358
- یک. نابودی سرمایه ها 358
- دو. تضییع حقوق دیگران 359
- سه. مفاسد اخلاقی و رفتاری 360
- چهار. سقوط معنوی 361
- اشاره 361
- ز) درمان شناسی اسراف و تبذیر 361
- دو. تثبیت ارزش های اخلاقی 362
- یک. تقویت باورها 362
- پنج. تربیت خانوادگی 363
- چهار. نظارت همگانی 363
- سه. افزایش آگاهی های عمومی 363
- الف) مفهوم شناسی اتراف 364
- 2. اتراف (رفاه زدگی و مصرف گرایی) 364
- اشاره 364
- اشاره 365
- یک. حق انکاری و مقابله با پیامبران و مصلحان اجتماعی 365
- ب) ویژگی های مترفان 365
- سه. مصرف نمادین، خودنمایی و فخرفروشی 367
- دو. اسراف، غصب و تضییع حقوق 367
- ج) عوامل اتراف 368
- چهار. بی توجهی به محرومان و خودداری از مشارکت در کارهای خیر 368
- د) آسیب شناسی اتراف 369
- دو. فساد اخلاقی و رفتاری 369
- اشاره 369
- یک. زیان اقتصادی 369
- سه. نابودی تمدن ها و فرهنگ ها 370
- ه ) درمان شناسی اتراف 371
- چهار. فرجام اخروی 371
- اشاره 371
- یک. تقویت باورهای ایمانی و ارزش های اخلاقی 371
- دو. برقراری عدالت اجتماعی 372
- سه. دوری خواص از اتراف 372
- اشاره 374
- اشاره 374
- بخش ششم: آثار مثبت اصلاح مصرف 374
- الف) پیشگیری از هدر رفتن سرمایه ها 374
- 1. آثار اقتصادی 374
- ب) برخورداری از برکت 375
- ج) حفظ سرمایه ها و رعایت حقوق دیگران 375
- د) پس انداز و سرمایه گذاری 378
- ه ) بی نیازی و مصونیت از فقر و ورشکستگی 379
- اشاره 380
- و) خود کفایی و استقلال اقتصادی 380
- الف) استقلال فرهنگی 380
- 2. فرهنگی 380
- ب) مقابله موفّق با تهاجم فرهنگی 382
- ج) گسترش علم 382
- اشاره 383
- الف) تقویت ایمان 383
- د) پیشگیری از فساد اخلاقی 383
- 3. معنوی 383
- ب) محبوبیت نزد خداوند 384
- مصونیت از افزایش شکاف طبقاتی 385
- اشاره 385
- 4. سیاسی 385
- 5. بهداشتی 386
- اشاره 386
- الف) سلامت 386
- الف) رهایی از نارضایتی الهی 388
- 6. اخروی 388
- ب) پیشگیری به جای درمان 388
- اشاره 388
- ب) مصونیت از خواری در قیامت 389
- کتابنامه 390
امام علی علیه السلام می فرماید:
«من اشتغل بغیر المهم ضیّع الأهمّ:(1) هرکس به امری غیر مهم بپردازد آنچه مهم تر است را ضایع خواهد ساخت.»
د) پیشگیری از فساد اخلاقی
مصرف صحیح، آدمی را از انحراف در مسیر اِتراف و رفاه زدگی مصون می دارد. شخصی که بر اساس معیار و الگوی صحیح مصرف پیش می رود کمتر با کمبود مواجه می شود و اگر با نوعی کمبود هم مواجه شود، چون با زیاده روی عادت نکرده است، نیازی نمی بیند برای تأمین هزینه های زاید خود به راه های نامشروع متوسل گردد. این در حالی است که اسرافکاران، برای به گردش در آوردن چرخهای پر هزینه و اسرافکارانه خود، به هر وسیله ناصحیح مانند دروغ، احتکار، رشوه، اختلاس، کلاه برداری، دزدی و حتّی آدم کشی، دست می زنند. امام علی علیه السلام می فرمایند:
«إذا رغِبتَ فی صلاح نفسِک فعلیک بالإقتصاد والقنوع والتقلل:(2) هرگاه خواستار تهذیب نفس خویش باشی، به میانه روی، قناعت و کم خواهی روی آورید.»
3. معنوی
اشاره
از جمله آثار اصلاح مصرف فواید معنوی است، برخی از این آثار به قرار ذیل می باشد:
الف) تقویت ایمان
از آن رو که میان ایمان و نیک رفتاری رابطه ای مستقیم و پیوندی عمیق وجود دارد،(3) به هر اندازه که انسان از عمل صالح برخوردار باشد، به همان اندازه ایمانش
1- . لیثی واسطی، علی بن محمّد، عیون الحکم و المواعظ، ص460.
2- .، همان، ص137؛ تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ج3، ص192.
3- . «الایمان و العمل قرینان لایصلح واحد منهما الاّ مع صاحبه»؛ متقی هندی، کنز العمال، ج1، ص36.