اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 47

آموزه­های دینی است که در دو بخش: اصول حاکم بر مصرف عمومی و اصول حاکم بر الگوهای مصرفی ویژه، سامان می یابد.

1. الگوی مصرف عمومی و اصول حاکم بر آنها

الف) اصل نیاز

اشاره

انسان در زندگی، نیازهای گوناگونی دارد که بخشی از آن، نیازهای مادّی است. نیاز یکی از عوامل مهم و مؤثّر در تخصیص درآمد و از انگیزه های مصرف می باشد. از این رو، بایسته است به مفهوم شناسی نیاز و گستره آن بپردازیم.

یک. مفهوم شناسی نیاز

اشاره

تعریف نیاز و شناسایی مصادیق آن، با در نظر گرفتن هدف نهایی انسان، شدنی است. هدف نهایی انسان در جهان بینی اسلامی، دستیابی به مقام قرب الهی از راه عبودیت است.(1) هر چیزی که انسان را در وصول به این هدف یاری دهد، نیاز وی شمرده می شود؛ بی گمان، تأمین معاش و امکانات مادّی برای پیمودن این مسیر ضرورت دارد(2) و از این رو، از دیدگاه اسلام، مصرف با هدف تأمین نیازمندیهای مادّی، ضرورتی ارزشمند است. نیز به همین دلیل است که مصرف کمی و کیفی کالاهایی که مانع دستیابی آدمی به هدف نهایی است، ممنوع می باشد.

این نکته یادکردنی است که نیاز دارای دو جنبه عینی و ذهنی است. جنبه ذهنی نیاز و به بیان دیگر، احساس نیاز از نوع کاذب، امری روانی است که خاستگاه و معیار قضاوت آن، آدمی است و بس. از این رو، ممکن است شخصی با وجود برخورداری از ثروت زیاد، خود را به شدت نیازمند بداند؛ احساسی که در روایات با تعبیر «فقر