اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 5

الف) اهداف و انگیزه های مصرف

در اقتصاد سرمایه داری، هدف نهایی از مصرف، افزایش مطلوبیت است. مطلوبیت، به معنای فایده و رضایت خاطری است که انسان از مصرف کالا یا خدمات، به دست می آورد.(1) در این دیدگاه، سعادت آدمی در به دست آوردن بیشترین لذّت است و لذّت نیز -با وجود اختلاف در مفهوم و مصداق آن- بیشتر، منحصر به لذات مادّی است.(2)

بر پایه این دیدگاه، گرایشهای مادّی و امیال نفسانی، فراتر از نیازهای متعادل جسمی و روحی انسان است و نیازهای کاذب و افراطی را دربرمی گیرد. در این نگرش، آدمی در طول زندگی، تنها یک وظیفه و هدف دارد؛ و آن، جست وجوی بالاترین لذّت ممکنْ می باشد.(3) بدین سان، آرمان نهایی تمام محاسبات و رفتارهای اقتصادی، کسب بیشترین لذّت می باشد.

اگرچه مکتب اسلام در پی فراهم سازی زمینه سعادت و خوشبختی فرد و جامعه است، ولی سعادت را منحصر در افزایش مطلوبیت و لذّتِ ناشی از مصرف کالا و خدمات، نمی داند. در این دیدگاه، انسان دارای دو بُعد جسم و روح و به دنبال آن، نیازها و لذّات روحی و جسمی است؛ بُعد زمانی او، به گستره ابدیت است و کمال نهایی و سعادت حقیقی اش، در نزدیک شدن، به خدا. در قرآن کریم، واژگانی همچون «فوز»(4)، «فلاح»(5) و «سعادت»(6) که مفهوم خوشبختی راستین آدمی را بیان می کند، همگی ناظر به چنین مفهوم بلندی است و تحقق آن، بسته به توان و شکوفایی استعدادهای درونی برای نزدیک شدن به خدا.

1- . نک: مریدی، سیاوش و علیرضا نوروزی، فرهنگ اقتصادی، ص680.
2- . نک: آ. شومپتر، جوزف، تاریخ تحلّیل اقتصادی، ترجمه فریدون فاطمی، ج1، صص170- 175.
3- . نک: و. لنکستر، لین، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه علی رامین، ج3، صص1235- 1242 و 1252.
4- . برای نمونه نک: آل عمران(3)، آیه185؛ نساء(4)، آیه73؛ مائده(5)، آیه119؛ توبه(9)، آیه72.
5- . برای نمونه نک: بقره(2)، آیه5؛ توبه(9)، آیه88؛ مؤمنون(23)، آیه102.
6- . برای نمونه نک: هود(11)، آیه108.