اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 50

دو. سطوح مختلف در تأمین نیازهای مادّی

اشاره

در مقام تصور و همچنین در عالم واقع مردم جهت تأمین نیازهای مادّی و اقتصادی خویش در سطوح مختلفی قراردارند. در یک نگاه می توان این سطوح را در هفت سطح تقسیم نمود. سطح اضطرار، عسر و حرج، مسکنت، فقر، عمومی، توسعه و رفاه و سطح اسراف.

انسان شناسی اسلامی جهت پاسخ گویی به نیازهای مادّی -به مانند نیازهای معنوی- حدّ و مرزهایی مشخص نموده است که در آن دو سطح عمومی و توسعه و رفاه مطلوبیت دارد و سطوح دیگر باید خویش را به این سطوح رسانده ویا به آن بازگردند.

جهت شناخت بیشتر این امر به تفصیل به این سطوح اشاره می شود.

1. اضطرار

اشاره

پایین ترین سطح برآورده نمودن نیازهای مادّی و به دیگر تعبیر نازل ترین سطح مصرف، اضطرار است. اضطرار مفهومی عرفی است. به این معنا که شخص در این مرحله به حدّی از نیاز می رسد که ناگزیر از استفاده شیئ می باشد که استفاده از آن برایش جایزه نبوده است.

در این صورت انسان احتمال می دهد ضرری در باره خود یا نفس محترمی ایجاد شود که اغلب مردم آن را تحمل نمی کنند. این ضرر می تواند مربوط به جان، مال و یا آبرو باشد و راه رهایی از این ضرر، ارتکاب عملی است که در حالت عادی، حرام است(1) و یا ترک عملی که انجام آن واجب است.

محقّق حلّی در تعریف مضطر می فرماید:

«مضطر کسی است که بترسد اگر چیزی نخورد، از بین برود یا به بیماری دچار شود یا ضعفی بر او عارض گردد که از همراهانش [در سفر] عقب بماند و تلف گردد.(2)