اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 55

مرتکب عمل حرامی نشده است.(1) هرچند برخی در این جا احتیاط نموده اند.(2)

3. معیار در حرج، شخصی است نه نوعی.(3) یعنی هر چند اگر مسئله ای برای غالب مردم مشقت نداشته باشد ولی برای فردی به خصوص حرجی باشد، می تواند حکم حرجی را بجا نیاورد. هر چند مواردی که دلیل خاص بر نوعی بودن حرج داشته باشیم باید حرج نوع احراز گردد.(4)

4. رفع تکلیف به عسر و حرج، موقّتی و محدّود است و تا زمانی که سختی و مشقت باقی است، تکلیف از عهده مکلّف ساقط است و به محض رفع عسر وحرج، چنانچه امکان انجام تکلیف باقی باشد، باید آن را انجام دهد.(5)

3 و 4. مسکنت و فقر

اشاره

سومین و چهارمین سطح از سطوح برآورده نمودن نیازهای مادّی سطح مسکنت و فقر است. «مسکین» کسی است که هزینه لازم برای تأمین مخارج خود و افراد تحت سرپرستی خویش را ندارد.(6) فقیر نیز این گونه است.(7)

بدین ترتیب، مسکین و فقیر در این معنا مشترک اند که هزینه لازم برای تأمین مخارج افراد تحت سرپرستی خویش را ندارند.(8) امّا لغویان، راجع به تفاوت این دو واژه، هم نظر نیستند. برخی، وضعیت مالی فقیر را از مسکین، ضعیف تر می دانند و بعضی، مسکین را ضعیف تر از فقیر معرفی کرده اند.(9) این اختلاف در آرای فقیهان نیز دیده

1- . طباطبایی یزدی، سید محمّد کاظم، العروه الوثقی، ج5، ص510.
2- . امام خمینی، کتاب الطهاره، ج2، ص60.
3- . آشتیانی، محمّد حسن، کتاب القضاء، ص195.
4- . مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج1، ص197.
5- . امام خمینی، توضیح المسائل، مسئله 719 و سیستانی، سیدعلی، توضیح المسائل، مسئله 727.
6- . ابن منظور، لسان العرب، ج13، ص214.
7- . ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج4، ص443.
8- . عسکری، ابو هلال، الفروق اللغویه، ص410.
9- . ابن منظور، لسان العرب، ج13، ص214.